فایل کامل و عالی مقاله نظام بانکداری اسلامی

بهترین فرصت برای دریافت فایل فایل کامل و عالی مقاله نظام بانکداری اسلامی همراه با یک هدیه ویژه!

یک پیشنهاد جذاب که نباید از دست بدهید!

اگر به دنبال یک فایل حرفه‌ای و استاندارد هستید، ما فایل فایل کامل و عالی مقاله نظام بانکداری اسلامی را با محتوایی کامل و ساختاری منظم در اختیار شما قرار می‌دهیم. به‌علاوه، یک پاورپوینت رایگان نیز به‌عنوان هدیه ویژه دریافت خواهید کرد!

فایل کامل و عالی مقاله نظام بانکداری اسلامی شامل ۱۳۴ صفحه محتوای کاملاً استاندارد است که بر اساس اصول علمی و دانشگاهی تدوین شده است. تمامی اطلاعات با دقت تنظیم شده و آماده استفاده برای پروژه‌های تحقیقاتی و علمی می‌باشد.

با دریافت این مجموعه، دیگر نیازی به صرف وقت برای تنظیم و ویرایش نخواهید داشت. ساختار منظم و حرفه‌ای فایل فایل کامل و عالی مقاله نظام بانکداری اسلامی کار شما را ساده‌تر کرده و ارائه مطالب را آسان‌تر می‌سازد. همچنین، پاورپوینت هدیه‌ای که همراه فایل کامل و عالی مقاله نظام بانکداری اسلامی دریافت می‌کنید، یک ابزار ایده‌آل برای ارائه‌های دانشگاهی و حرفه‌ای خواهد بود.

تمامی محتوا به‌روزرسانی شده و مطابق با استانداردهای آموزشی تهیه شده است. علاوه بر این، فایل کامل و عالی مقاله نظام بانکداری اسلامی کاملاً ویرایش‌پذیر بوده و می‌توانید آن‌ها را بر اساس نیاز خود شخصی‌سازی کنید.

کیفیت این مجموعه تضمین‌شده است و در صورت بروز هرگونه مشکل، تیم پشتیبانی آماده پاسخگویی خواهد بود. پس این فرصت استثنایی را از دست ندهید و همین حالا فایل فایل کامل و عالی مقاله نظام بانکداری اسلامی را دریافت کنید!

---

بخشی از متن فایل کامل و عالی مقاله نظام بانکداری اسلامی :

مقدمه:
با پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی و احساس ضرورت بازنگری در روابط تجاری و مالی از یک طرف و تأکید بر حاکمیت مقررات شرعی و فقهی بر مناسبات مالی اشخاص از طرف دیگر موجب شد قانون عملیات بانکی بدون ربا انجام عملیات بانکی در قالب عقود اسلامی و معاملات خاصی را تجویز نماید. به دلیل ومت ربا یا همان بهره پول، مررات قانونی مصوب کسب سود برای سیستم بانکی را از طریق انجام معاملات بلامانع دانست. در ابتدا و قبل از ورود به بحث اصلی این نوشته لازم است اشاره‌ای به چارچوب نظری در نظام بانکداری ربوی و اسلامی داشته باشیم.

اقلام عمده بدهی در یک بانک ربوی عبارتند از سرمایه و سپرده‌ها که سپرده‌ها خود شامل : جاری، پس‌انداز، ثابت (مدت‌دار) می‌شود.
از دیدگاه سرمایه تفاوت عمده‌ای بین دو نظام وجود ندارد. یعنی در این مورد با تعاریف ، ویژگیها و نحوه عمل مشابهی مواجه هستیم.
در نظام بانکداری ربوی از دیدگاه سپرده‌ها تمامی نظام بر رابطه حقوقی داین ـ مدیون استوار است. بدین سبب در نظام مذکور دو نوع متمایز سپرده قابل تشخیص است:

۱- سپرده جاری که تقریباً دارای همان ماهیت در نظام بانکداری اسلامی بوده و طبق تعریف در هر زمان بازپرداخت آن الزامی است.
۲- سپرده پس‌انداز و مدت‌دار. در این مورد نیز بانک به عنوان بدهکار مکلف به بازپرداخت اصل و بهره متعلقه است. از دیدگاه تخصیص منابع (اعطای تسهیلات) نیز کل نظام در شیوه بانکداری ربوی بر رابطه حقوقی داین ـ مدیون قرار دارد و لذا مشتری به عنوان بدهکار مکلف به بازپرداخت اصل و بهره‌های متعلقه به آنها است.
در حقیقت در نظام بانکداری ربوی عناصر تشکیل‌دهنده دین به شرح زیر است :
۱- دین که معرف اصل بدهی است.

۲- دوره بازپرداخت که زمان بازپرداخت اصل و بهره بدهی را دربرمی‌گیرد.
۳- بهره که علاوه بر اصل بدهی پرداخت آن الزامی است و جزء لاینفک نظام بانکداری ربوی به شمار می‌آید.
هنگامی که نظام بانکداری اسلامی مطرح می‌شود چه از نظر شکل و چه از لحاظ محتوا با تصویر دیگری مواجه می‌شویم.
در نظام بانکداری اسلامی سپرده‌ها به دو نوع تقسیم می‌شوند:

۱- سپرده قرض‌الحسنه که در غالب کشورهای اسلامی که بانکداری اسلامی را به تجربه در آورده‌اند مورد استفاده قرار دارد. از نظر حقوقی این نوع سپرده مبتنی بر رابطه داین ـ مدیون می‌باشد و بنابراین همانند سپرده جاری در هر زمان قابل طالبه است. در ضمن این نوع سپرده منبع اصلی وام بدون بهره‌ای است که برای مقاصد خاص تخصیص می‌یابد.
۲- سپرده سرمایه‌گذاری که تقریباً مختص بانکداری اسلامی می‌باشد و بنیاد و شالوده آن از نظر حقوقی بر رابطه وکیل ـ موکل استوار است.
بر این اساس و بر مبنای اصل مشارکت در سود و زیان بانکداری اسلامی از دیدگاه سپرده سرمایه‌گذاری و مثابه وکیل و یا امین از جانب تمامی مشتریان خود (سپرده‌گذاران سرمایه‌گذاری) در استفاده از سپرده‌های سرمایه‌گذاری برای مصارف خاص در چارچوب قراردادها و معاملات اسلامی اقدام می‌نماید.
از لحاظ نظری این مطلب هسته اصلی بانکداری اسلامی در مقایسه با بانکداری ربوی را تشکیل می‌دهد. در ستون دارایی یک بانک ربوی در مقایسه با نظام بانکداری اسلامی نیز تفاوتهایی از نظر شکل و محتوی ملاحظه می‌شود.
در بانکداری ربوی متداولترین ابزار از این دیدگاه عبارتست از وامها و اعتبارات اعطایی.
در بانکداری اسلامی به عکس اعطای وام جز در مورد قرض‌الحسنه کاملاً منسوخ و تسهیلات اعطایی در چارچوب قراردادها و معاملات اسلامی بر اساس موازین اسلامی این نقش را ایفا می‌کنند.
بر این اساس تسهیلات اعطایی یا ابزارهای مالی که در چارچوب قراردادها و معاملات اسلامی مورد استفاده قرار می‌گیرند از نظر تقسیم‌بندی کلی به چهار گروه تقسیم می‌شوند:
۱- تأمین منابع مالی از طریق وام‌دهی: منحصراً قرض‌الحسنه
۲- تأمین منابع مالی از طریق مشارکت : مضاربه ، مشارکت (مدنی، حقوقی) سرمایه‌گذاری مستقیم، مزارعه و مساقات
۳- تأمین منابع مالی از طریق مبادلات : فروش اقساطی، اجاره به شرط تملیک ، سلف ، خرید دین
۴- تأمین منابع مالی از طریق تعهدات : جعاله
همانگونه که ملاحظه شد مشخصه اصلی نظام بانکداری اسلامی تحریم ربا و تأکید است که در زمینه منع معاملات ربوی وجود دارد. به عبارت دیگر آنچه از نظر شریعت مقدس اسلام منع شده است بازده ثابت و از قبل تعیین شده در معاملات مالی است و نه بازده غیرثابت و نامشخص که در قالب سود تبلور می‌یابد.
در این نوشته سعی بر آن است که خوانندگان محترم با قالبهای عقود اسلامی آشنا شده و نحوه تخصیص و موارد استفاده آنها را بشناسند همچنین با نحوه محاسبه سود در هر یک از این عقود آشنا شوند. در این رابطه مشارکت حقوقی و سرمایه‌گذاری مستقیم در سطح کلان اقتصادی انجام می‌شود و لذا امکان دسترسی به اطلاعات مبسوطی در رابطه با این دو نوع قرارداد وجود نداشته و نگارنده به ارائه تعریف و مشخصه‌های این دو نوع بسنده نموده است.
امید است با وجود کلیه کم و کاستی موجود در این نوشته، بتوانیم دریچه‌ای فراروی خوانندگان محترم جهت شناخت بانکداری اسلامی قرار دهیم.

تعاریف و کلیات :
پس از ارائه تعریف و مقایسه‌ای از دو نظام بانکداری اسلامی و ربوی و قبل از ارائه موضوع اصلی لازم است پاره‌ای از اصطلاحات که در این نوشته به آنها اشاره شده تعریف شوند تا در هنگام مطالعه مباحث اصلی برای خواننده قابل درک باشند.
عقد:

عقد عبارتست از اینکه یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد بر انجام امری و یا انتقال مالی بنمایند و مورد قبول طرفین باشد. در واقع عقد دو طرف دارد و اراده هر دو طرف دخیل است

.
عقد بر دو نوع است :
عقد جایز: عقدی است که با اراده هر یک از طرفین قابل فسخ و یا ابطال است.
عقد لازم : عقدی است که هیچیک از طرفین توانایی فسخ آن را ندارند.
قرض :

قرض عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین مالی را به دیگری تملیک می‌نماید و طرف دیگر متعهد می‌شود مثل آن را از حیث جنس و مقدار مسترد نماید.
بیع :
تملیک عین به عوض معلوم . در واقع به معنی خرید می‌باشد.
اجاره:

تملیک منفعت به عوض معلوم برای زمان محدود و معین.
سند:
سند نوشته‌ای است که در مقام دعوی و یا دفاع از دعوی قابل استناد باشد.
قرارداد :

سندی است که طی آن طرفین به انجام امری یا اموری و یا تملیک مالی تعهد کنند و یا در مقام رفع تنازع و حل اختلافات طی آن موافقتهایی بعمل آورند.

فصــل اول : قرض‌الحسنه
تعریف: ماده ۱۴ قانون عملیات بانکی بدون با بانکها را مکلف نموده برای تأمین شرایط و امکانات کار در شکل تعاونی از راه وام بدون بهره و همچنین تأکید بر افزایش تولیدات کشاورزی دامی و صنعتی که نیازهای عمومی را تأمین کند تسهیلات مالی اعطا نمایند. عقد قرض یکی از عقود معین قانون مدنی است که به معنای بریدن و قطع کردن است زیرا در عقد قرض شخص مقدار معین از مال خود را از مالکیت خود خارج و به مالکیت شخص دیگری درمی‌آورد تا قرض گیرنده در مهلت معین عین مال را مسترد کند و در صورت عدم امکان استرداد مثل، قیمت یوم‌الرد را بدهد. موضوع عقد قرض در عملیات بانکی پول می‌باشد لذا هیچگونه سود یا منفعتی به آن تعلق نمی‌گیرد زیرا در معادلاتی که موضوع آن پول می‌باشد هرگونه سود یا منفعتی ربا بوده و حرام است و فقط بانکها سالانه به میزان ۴% کارمز نسبت به مانده بدهی دریافت می‌دارند.

موارد پرداخت قرض‌الحسنه :
با توجه به ماده ۱۴ قانون عملیات بانکی بدون ربا موارد پرداخت قرض‌الحسنه به ترتیب الویت به شرح زیر است :
۱- تأمین وسایل و ابزار و سایر امکانات برای ایجاد کار جهت کسانی که فاقد اینگونه امکانات هستند در شکل تعاونی . با توجه به تعریف فوق شرط اعطای وام در این حالت داشتن قالب تعاونی ، تولیدی و خدماتی می‌باشد .

۲- کمک به افزایش تولید با تأکید بر تولیدات کشاورزی و دامی و صنعتی. طبق دستورالعمل قرض‌الحسنه اعطای تسهیلات قرض‌الحسنه دراین خصوص منوط به مواردی به شرح زیر است :

الف ـ جلوگیری از توقف کار در کارگاهها و واحدهای تولیدی راکد
ب ـ ایجاد و توسعه کارگاههای واحدهای تولیدی کوچک در شهرهای کوچک و روستاها
ج ـ مواردی که تأمین نیاز کارگاهها یا واحدهای تولیدی از طریق سایر تسهیلات امکانپذیر نباشد.

د ـ ایجاد تسهیلات برای اشخاصی که در بخش کشاورزی فعالیت دارند و به علت بروز عوامل نامساعد طبیعی دچار زیان شده‌اند.
۳- رفع احتیاجات ضروری مثل تأمین هزینه ازدواج ، تهیه جهیزیه ، درمان بیماری، تعمیرات مسکن و ; این قالب تنها مختص اشخاص حقیقی است.
حداکثر مدت بازپرداخت قرض‌الحسنه در مورد قرض‌الحسنه دفع احتیاجات ضروری سه سال و در بقیه موارد ۵ سال است.
حد مجاز: حد مجاز در اعطای تسهیلات قرض‌الحسنه از دو جنبه تعیین و ابلاغ می‌گردد.

حد مجاز جمعی: مجموع تسهیلاتی است که هر یک از بانکها مجاز می‌باشند در قالب یک تا ترکیبی از تسهیلات در مجموع اعطا نمایند که توسط شورای پول و اعتبار برای هر یک از بانکها تعیین و از سوی بانک مرکزی ابلاغ می‌شود.

در حال حاضر حداکثر مجموعه قرض‌الحسنه اعطایی توسط بانکها %۱۰ مجموع کل تسهیلات اعطایی در آن سال تعیین گردیده است مشروط بر آن که از جمع کل سپرده‌های پس‌انداز قرض‌الحسنه تجاوز ننماید و ضمناً حداکثر سقف تسهیلات اعطایی قرض‌الحسنه جهت رفع حوایج ضروری اشخاص حقیقی نباید از% ۲۰ کل تسهیلات قرض‌الحسنه تجاوز نماید.
مجاز فردی : عبارتست از میزان تسهیلاتی که بانک در قالب یک یا انواع تسهیلات می‌تواند در اختیار یک متقاضی قرار دهد.
کارمزد:
در اعطای تسهیلات قرض‌الحسنه بانک سودی دریافت نمی‌کند. ولی به موجب ماده ۱۷ آیین‌نامه فصل سوم قانون عملیات بانکی بدون ربا پیش‌بینی گردیده که هزینه‌های پرداخت قرض‌الحسنه بر اساس دستورالعملهای موجود محاسبه و از قرض‌گیرنده دریافت گردد. در حال حاضر نرخ کارمزد قرض‌الحسنه %۴ در سال می‌باشد مشروط بر اینکه از هزینه‌های تجهیز منابع اعطای قرض‌الحسنه و نیز هزینه‌های اعطای آن تجاوز ننماید.
کارمزد قرض‌الحسنه در هنگام اعطا برای مدت باقیمانده از سال و در ابتدای هر سال نسبت به مانده آن برای کل سال یا مدت باقیمانده طبق فرمول زیر محاسبه می‌گردد.
تعداد ماههای باقیمانده تا پایان سال × نرخ کارمزد× میزان قرض‌الحسنه اعطایی دربدوامر
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ = کارمزد قابل دریافت هنگام
۱۲ × ۱۰۰ پرداخت قرض‌الحسنه
تعداد ماههای پرداخت اقساط در آن سال× نرخ کارمزد× مانده قرض‌الحسنه اعطایی
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ = محاسبه‌کارمزددرابتدای‌سال‌بعد
۱۲×۱۰۰
جهت سهولت محاسبه بازپرداخت اقساط به صورت ماهانه در نظر گرفته شده است.
برای محاسبه کارمزد از فرمول زیر استفاده می‌شود:
مدت × نرخ × مانده ابتدای دوره
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ = کارمزد قرض‌الحسنه
۱۲۰۰
نکته قابل ذکر در اینجا این است که در محاسبه کارمزد دربدو پرداخت قرض‌الحسنه تاریخ پرداخت حائز اهمیت است. در واقع در این مورد ماه به دو نیمه تقسیم می‌شود. از ابتدا تا پانزدهم و از پانزدهم تا آخر ماه. بدین صورت که اگر پرداخت قرض‌الحسنه در نیمه اول ماه باشد آن ماه در محاسبه کارمزد حساب می‌شود و اگر پرداخت در نیمه دوم باشد آن ماه حساب نمی‌شود.
مثال : اگر دو میلیون ریال وام در تاریخ ۱۶/۷/۸۳ پرداخت شود:

۴ × ۵ × ۰۰۰,۰۰۰,۲
۳۳۳/۳۳ = ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ = کارمزد سال جاری
۱۲۰۰
و اگر در تاریخ ۱۵/۷/۸۳ پرداخت شود:
۴ × ۶ × ۰۰۰,۰۰۰,۲
۴۰۰۰۰ = ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ = کارمزد سال جاری ۱۲۰۰

برای محاسبه کارمزد سالهای بعد به شرح زیر عمل می‌کنیم:
ابتدا وام را قسط‌بندی می‌کنیم. یعنی ۶۰۰,۲ ریال را تقسیم بر ۳۶ کنیم:
۷۵۰۰۰ + (۳۵ × ۵۵۰۰۰ ) = ۳۶ ÷ ۲۰۰۰۰۰۰
برای محاسبه کارمزد سال ۸۴ باید مانده ابتدای سال ۸۴ را داشته باشیم .
۲۹۵۰۰۰ = (۵۵۰۰۰ × ۴ ) + ۷۵۰۰۰ : میزان اقساط پرداختنی در سال ۸۳

۱۷۰۵۰۰۰ = ۲۹۵۰۰۰ – ۲۰۰۰۰۰۰ : مانده ابتدای سال ۸۴
۴ × ۱۲ × ۰۰۰,۷۰۵,۱
۶۸۲۰۰ = ــــــــــــــــــــــــــــ = کارمزد سال ۸۴
۱۲۰۰

کارمزد سال ۸۵ :
۶۶۰۰۰۰ = ۵۵۰۰۰ × ۱۲ = میزان اقساط پرداختنی در ۸۴

۰۰۰,۰۴۵,۱ = ۶۶۰۰۰۰ – ۰۰۰,۷۰۵,۱ : مانده ابتدای سال ۸۵
۴ × ۱۲ × ۰۰۰,۰۴۵,۱
۴۱۸۰۰ = ـــــــــــــــــــــــــــــ : کارمزد سال ۸۵
۱۲۰۰
کارمزد سال ۸۶ :

۶۶۰۰۰۰ = ۵۵۰۰۰ × ۱۲ : میزان اقساط پرداختی ۸۵
۳۸۵۰۰۰ = ۶۶۰۰۰۰ – ۰۰۰,۰۴۵,۱ : مانده ابتدای سال ۸۶
۴ × ۷ × ۳۸۵۰۰۰
۹۸۱/۸ = ـــــــــــــــــــــــــــــــ = کارمزد سال ۸۶
۱۲۰۰
عملیات حسابداری قرض‌الحسنه :
۱- ثبت حساب انتظامی قراردادها:
بدهکار – حساب انتظامی قرار دادها – قرض‌الحسنه اعطایی ۱ ریال
بستانکار – طرف حساب انتظامی ۱ ریال
۲- ثبت وثایق و تضمینات :
بدهکار – حساب انتظامی وثایق و تضمینات مربوط به مبلغ ترهین / اسمی
بستانکار – طرف حساب انتظامی به مبلغ ترهین / اسمی
۳- پرداخت قرض‌الحسنه و اخذ کارمزد :

بدهکار _ حساب مشتری به مبلغ کارمزد سال اول
بستانکار ـ حساب کارمزد دریافت به مبلغ کارمزد سال اور
بدهکار – حساب قرض‌الحسنه اعطایی به میزان قرض‌الحسنه پرداختی و کارمزد سالهای آینده
بستانکار – حساب مشتری به مبلغ قرض‌الحسنه پرداختی

بستانکار – حساب کارمزد سالهای آینده به مبلغ کارمزد سالهای آینده
لازم به ذکر است مبلغ کارمزد سالهای آینده هر سال با قسط فروردین ماه همان سال از مشتری اخذ می‌گردد و سند زیر صادر می‌گردد:
بدهکار _ کارمزد سالهای آینده به مبلغ کارمزد سال مربوطه

بستانکار _ کارمزد دریافتی به مبلغ کارمزد سال مربوطه
۴- دریافت اقساط :
بدهکار _ حساب مشتری / صندوق به مبلغ اقساط دریافتی
بستانکار _ حساب قرض‌الحسنه اعطایی به مبلغ اقساط دریافتی
خاتمه قرارداد و تسویه حسابهای مربوطه:
بدهکار _ طرف حساب انتظامی و ثایق و تضمینات به مبلغ ترهین / اسمی
بستانکار _ حساب انتظامی و ثائق و تضمینات به مبلغ ترهین / اسمی

بدهکار _ طرف حسابهای انتظامی قراردادها مبلغ ۱ ریال
بستانکار _ حساب انتظامی قراردادها ـ قرض‌الحسنه اعطایی مبلغ ۱ ریال
لازم به یادآوری است که پس از اخذ کلیه اقساط سایر حسابها تسویه خواهد شد و فقط ثبتهای فوق انجام می‌شود.

فصــل دوم : مضاربه
تعریف
مضاربه از لحاظ لغوی مشتقی است از ضرب در ارض یعنی راه رفتن و سفر کردن در زمین بدین لحاظ که در مضاربه شخص عامل به منظور تجارت و تحصیل ریح یا سود به مسافرت مبادرت می‌نماید.

بنابراین مضاره عبارتست از شرکت در امور تجاری و به موجب موارد ۵۴۶ و ۵۴۷ قانون مدنی عقدی است که به موجب آن احد متعاملین سرمایه می‌دهد با قید اینکه طرف دیگر با آن تجارت کرده و در سود آن شریک باشند صاحب سرمایه مالک و عامل مضارب نامیده می‌شود. سرمایه مضاربه باید وجه نقد باشد.
به موجب ماده ۹ از قانون عملیات بانکی بدون ربا (بهره) بانکها می‌توانند به منظور ایجاد تسهیلات لازم جهت گسترش امور بازرگانی در چارچوب سیاستهای بازرگانی دولت منابع مالی لازم را بر اساس قرارداد مضاربه در اختیار مشتریان با اولویت دادن به تعاونی‌های قانونی قرار دهند. ضمناً بر اساس تبصره‌ای از این ماده بانکها ، بانکها در امر واردات مجاز به مضاربه با بخش خصوصی نمی‌باشند.

کاربرد و مدت مضاربه:
کاربرد ـ مضاربه در امور بازرگانی اعم از بازرگانی داخلی و خارجی کاربرد دارد. البته در امور بازرگانی خارجی در حال حاضر ممنوع است. در بازرگانی داخلی سرمایه از طرف بانک تأمین شده و کار تماماً توسط عامل انجام می‌پذیرد.
مدت ـ مضاربه تسهیلاتی کوتاه مدت است و معادل یک دوره گردش کالا و حداکثر یکسال می‌باشد.
نکاتی چند در رابطه با مضاربه :

۱- مضاربه عقد جایز است یعنی هر یک از طرفین می‌تواند قرارداد را فسخ کند.
۲- سرمایه مضاربه نقدی بوده و حتماً باید توسط وجه نقد پرداخت شود.
۳- هزینه‌های مضاربه تماماً به عهده بانک بوده و از محل سرمایه مضاربه تأمین می‌گردد.
۴- مضاربه عقدی کوتاه مدت است و معادل یک دوره گردش کالا و حداکصر یکسال به طول می‌انجامد.
انواع مضاربه:

مضاربه بر دو نوع است :
۱- مضاربه خاص یا مقید : در این نوع مضاربه نوع کار و محل آن و زمان و چگونگی کار و کسانیکه همکاری دارند و نوع کالایی که مورد خرید و فروش واقع می‌شود مشخص می‌باشد.
۲- مضاربه عام یا مطلق یا آزاد : این نوع مضاربه از کلیه قیود ذکر شده در مضاربه خاص آزاد بوده و عامل می‌تواند هر نوع عمل تجاری شروع که منجر به سود بشود را با سرمایه مورد نظر انجام دهد. باید توجه داشت که در مضاربه آزاد عامل حق ندارد سرمایه مضاربه را در غیر عمل تجاری به کاربرد.
نحوه تقسیم سود مضاربه بین طرفین:

در مضاربه تعیین سود بانک به طور قطعی و زمان انعقاد قرارداد مجاز نبوده و طرفین در سود شریک می‌باشند. نحوه تقسیم سود بین طرفین به صورت کسر یا درصدی از کل سود احتمالی تعیین و در قرارداد لحاظ می‌شود. معمولاً هر صاحب سرمایه‌ای قبل از اقدام به تجارت و سرمایه‌گذاری دستیابی میزان شخصی از سود را مد نظر دارد که در عمل ممکن است تحقق یابد و یا تحقق نیابد بانک نیز به عنوان صاحب سرمایه باید مبنایی برای پذیرش تقاضای مضاربه از نظر سودآوری و برگشت منابع داشته باشد در این رابطه حداقل نرخ سود مورد انتظار به عنوان مبنایی برای پذیرش درخواست‌های تسهیلات مضاربه مطرح می‌گردد که این نرخ توسط شورای پول و اعتبار تعیین و توسط بانک مرکزی اعلام می‌گردد.

حداقل سود مورد انتظار بانک در مضاربه با توجه به تعرفه‌های بانک و همچنین نسبت تسهیم سود بین بانک و عامل با توجه به میزان سرمایه ، مدت قرارداد و نرخ سود مورد انتظار بانک پیش‌بینی و به شرح زیر تعیین می‌گردد.

۱- ابتدا سود مورد نظر در مرحله فروش پیش‌بینی می‌شود.
۲- حداقل سود مورد انتظار بانک در مدت تعیین شده محاسبه می‌شود.
۳- با یک تناسب حداقل نسبت سهم سود بانک به دست می‌آید.

به عنوان مثال در یک معامله مضاربه با سرمایه ۰۰۰,۰۰۰,۵۰ ریال که طبق بررسی‌های به عمل آمده پیش‌بینی می‌شود کالای موضوع مضاربه با سود %۱۰ طرف سه ماه به فروش برسد و پیش‌بینی حدقل سود مورد انتظار بانک %۲۴ در سال باشد نسبت تسهیم سود بین بانک و عامل به شرح زیر خواهد بود :
پیش‌بینی سود کل در مرحله فروش کالا ۰۰۰,۰۰۰,۵ = %۱۰ × ۰۰۰,۰۰۰,۵۰
۳ × ۲۴ × ۰۰۰,۰۰۰,۵۰
حداقل سود مورد انتظار بانک ۰۰۰,۰۰۰,۳ = ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

۱۲ × ۱۰۰
۱۰۰ ۰۰۰,۰۰۰,۵
حداقل نسبت سهم سود بانک % ۶۰ = x ــــــــــــ = ــــــــــــــــــــــــ

X 000,000,3
نسبت سهم سود عامل %۴۰ = % ۶۰ – % ۱۰۰
اخذ وثیقه:
طبق ماده ۱۵ قانون عملیات بانکی بدون ربا قراردادهای مضاربه در حکم اسناد لازم‌الاجرا و تابع مفاد آیین‌نامه اجرایی اسناد رسمی می‌باشند. با این حال بانک برای حصول اطمینان از حسن اجرای قرارداد و جبران زیان احتمالی وارد بر اصل سرمایه موظف است از عامل وثیقه یا تضمین کافی اخذ نماید.
عملیات حسابداری مضاربه:
پس از تعیین شرایط مضاربه و قبول آنها توسط عامل قرارداد مضاربه منعقد می‌شود و عملیات حسابدای به شرح زیر توسط بانک انجام می‌شود.
۱- ثبت قرارداد مضاربه:
بدهکار – حساب انتظامی قراردادها _ مضاربه ۱ ریال
بستانکار _ طرف حساب انتظامی قراردادها ۱ ریال
۲- ثبت وثائق :

بدهکار _ حساب انتظامی وثائق _ مضاره به مبلغ تعیین شده
بستانکار _ طرف حساب انتظامی وثائق به مبلغ تعیین شده
نکته: با توجه به اینکه در مضاربه کل مبلغ در هنگام انعقاد قرارداد به عامل پرداخت می‌شود نیازی به ثبت سند تعهدات نمی‌باشد.
۳- ثبت تسهیلات اعطایی مضاربه:

با پرداخت سرمایه مضاربه سند زیر صادر می‌شود.
بدهکار – حساب تسهیلات اعطایی – مضاربه حداکثر به مبلغ سرمایه مضاربه
بستانکار_ حساب جاری عامل/چکهای بانکی حداکثر به مبلغ سرمایه مضاربه

۴- برگشت منابع حاصل از عملیات مضاربه: (فروش کالای موضوع مضاربه)
با انجام عملیات مضاربه و فروش تدریجی کالای موضوع مضاربه عامل طبق مفاد قرارداد موظف است وجوه مربوط را به تدریج به حسابی که در بانک بدین منظور اختصاص یافته واریز نماید که ثبت مربوط به شرح زیر خواهد بود:

بدهکار _ حساب صندوق / جاری عامل به میزان کل وجوه حاصل از فروش کالاها
بستانکار _ حساب مضاربه _ وجوه دریافتی به میزان کل وجوه حاصل از فروش کالاها
۵- تسویه قرارداد:

بعد از خاتمه عملیات موضوع مضاربه و برگشت منابع حاصل از فروش کالاها و در صورتیکه مضاربه منتج به سود شود ابتدا سرمایه یا تسهیلات اعطایی را برگشت داده و سپس سود حاصله را به نسبتی که در قرارداد تعیین شده بین بانک و عامل تقسیم می‌نماییم و اسناد زیر صادر می‌شود :
الف ـ برگشت سرمایه:

بدهکار _ حساب مضاربه _ وجود دریافتی به میزان کل سرمایه استفاده شده
بستانکار _ حساب تسهیلات اعطایی _ مضاربه به میزان کل سرمایه استفاده شده
ب ـ تقسیم سود :
بدهکار _ حساب وجوه دریافتی _ مضاربه به میزان مانده بستانکار موجود یا کل سود
بستانکار _ حساب سود دریافتی معاملات مضاربه به میزان سهم سود بانک
بستانکار _ حساب صندوق / جاری عامل به میزان سهم سود عامل
ممکن است بنا به عللی مضاربه با زیان مواجه شده و به اصل سرمایه نیز خسارتی وارد شود که در این صورت سند زیر را خواهیم داشت :
بدهکار _ حساب جاری عامل به میزان خسارت وارده بر اصل سرمایه مضاربه
بستانکار_ حساب تسهیلات اعطایی _ مضاربه به میزان خسارت وارده بر اصل سرمایه
۶- برگشت قرارداد:

بدهکار ـ طرف حساب انتظامی قراردادها ۱ ریال
بستانکار _ حساب انتظامی قراردادها _ مضاربه ۱ ریال
۷- برگشت وثائق
بدهکار _ طرف حساب انتظامی وثائق به میزان اخذ شده
بستانکار _ حساب انتظامی وثائق _ مضاربه به میزان اخذ شده

نکته : نوع دیگری از عقد مضاره وجود دارد که مضاربه مطلق یا اعتبار در حسابجاری نامیده می‌شود. در این نوع مضاربه نسبت شراکت بانک در سود همانند رویه معمول در تسهیلات مضاربه عادی محاسبه می‌شود. به علاوه اینکه در عملیات حسابداری مضاربه مطلق حساب تعهدات نیز ثبتی خواهد داشت. ثبت تعهدات به میزان کل اعتبار انجام می‌شود و در طول دوره اعتبار متناسب با تسهیلات پرداخت یا بازپرداخت شده حساب مزبور تعدیل یا ترمیم می‌گردد.

مثال:
شرکت تهران تجارت که در زمینه خرید و فروش مواد پلاستیک فعالیت می‌نماید جهت استفاده از تسهیلات مالی بانک پیش فاکتور ۵۰ تن مواد پلی‌اتیلن به مبلغ ۰۰۰,۰۰۰,۶۰۰ ریال را به بانک ارائه نموده و پیش‌بینی نموده کالای مورد معامله را طرف مدت حداکثر ۱۲۰ روز به قیمت ۰۰۰,۰۰۰,۷۰۰ ریال به فروش برساند. با فرض اینکه تضمین تسهیلات قرارداد فی‌مابین باشد نسبت به بررسی و صدور اسناد پرداخت و تسویه آن اقدام نمایید. حداقل نرخ سود مورد انتظار بانک %۲۵ در سال می‌باشد.
کیلو مواد پلی‌اتیلن ۰۰۰,۵۰۰ = ۱۰۰۰ × ۵۰۰
سود پیش‌بینی شده ۰۰۰,۰۰۰,۱۰۰ = ۰۰۰,۰۰۰,۶۰۰ – ۰۰۰,۰۰۰,۷۰۰
سود مورد انتظار بانک
درصد سهم بانک از سود پیش‌بینی شده
%۶۸/۵۰= ۳۲/۴۹ – ۱۰۰ = درصد سهم مشتری
۱- ثبت قرارداد :
حساب انتظامی قراردادها ـ مضاربه ۱
طرف حساب انتظامی قراردادها ۱
۲- ثبت اعطای تسهیلات :
حساب تسهیلاتی اعطایی ـ مضاربه ۰۰۰,۰۰۰,۶۰۰
حساب جاری عامل / چکهای بانکی فروخته شده ۰۰۰,۰۰۰,۶۰۰
۳- ثبت بازگشت منابع:
حساب جاری عامل / صندوق ۰۰۰,۰۰۰,۷۰۰
حساب وجوه دریافت مضاربه ۰۰۰,۰۰۰,۷۰۰
۴- ثبت خاتمه قرارداد:
الف : برگشت سرمایه
حساب وجوه دریافتی مضاربه ۰۰۰,۰۰۰,۶۰۰
حساب تسهیلات اعطایی ـ مضاربه ۰۰۰,۰۰۰,۶۰۰
ب : تقسیم سود
سهم بانک ۰۰۰,۳۲۰,۴۹ = ۳۲/۴۹% × ۰۰۰,۰۰۰,۱۰۰
سهم مشتری ۰۰۰,۶۸۰,۵۰ = % ۶۸/۵۰ × ۰۰۰,۰۰۰,۱۰۰
حساب وجوه دریافتی مضاربه ۰۰۰,۰۰۰,۱۰۰
حساب سود دریافتی معاملات ۰۰۰,۳۲۰,۴۹
حساب جاری عامل ۰۰۰,۶۸۰,۵۰
۵- برگشت حسابهای انتظامی :
طرف حساب انتظامی ۱
حسابهای انتظامی قراردادها ـ مضاربه ۱

اجاره به شرط تملیک:
تعریف: اجاره به شرط تملیک عقد اجاره‌ای است که در آن شرط شود مستأجر در پایان مدت اجاره، در صورت عمل به شرایط قرارداد عین مستأجره را مالک گردد.

برای مشاهده محصول مشابه پیشنهاد می‌کنیم فایل کامل و عالی مقاله در مورد معماری اسلامی را ببینید.

چهار عنصر تشکیل‌دهنده عقد اجاره به شرط تملیک عبارتند از :
۱- موجر (اجاره دهنده)
۲- مستأجر (اجاره کننده)
۳- مورد اجاره (عین مستأجره)
۴- مبلغ اجاره ( مال‌الاجاره)
در حال حاضر بانکها عقد اجاره به شرط تملیک را در مورد خریداری مدارس، دفاتر وکالت و مطب منعقد می‌کنند. در خصوص برخی از اموال مانند ماشین‌آلات و تجهیزات و یا خودرو عقد اجاره به شرط تملیک منعقد نمی‌شود. چون با اینکه منع قانونی ندارد ولی به دلایل امنیتی در خصوص خودرو و به دلیل قابل حمل بودن تجهیزات و ماشین‌آلات به صلاح نمی‌باشد.
ویژگیهای اجاره به شرط تملیک :

۱- اجاره به شرط تملیک عقدی است لازم و طرفین متعهد به انجام تعهدات خود طبق قرارداد می‌باشند و حق فسخ قرارداد را ندارند مگر در مواردی که طی یک شرط ضمن عقد حق فسخ پیش‌بینی شده باشد.

۲- اجاره به شرط تملیک از تسهیلاتی میان مدت و بلند مدت است و در امور خدماتی و تولیدی و مسکن کاربرد دارد.
۳- مدت اجاره به شرط تملیک نباید از طول عمر مفید موضوع معامله تجاوز نماید و انجام معامله در خصوص اموالی که عمر مفید آنها کمتر از ۲ سال است برای بانکها مجاز نیست.

۴- در این عقد نقش مستأجر درواقع نقش امین می‌باشد و ضامن تلف شدن مورد اجاره نیست. مثلاً در زمان وقوع زلزله یا آتش‌سوزی تقصیری متوجه مستأجر نمی‌باشد با همین استدلال است که ملک را بیمه می‌نمایند. مگر درصورتیکه تفریط و تعدی صورت گرفته باشد و یا در صورتیکه ضمن عقد شرکت شراکت (مباشر) منظور شده باشد.

۵- دراجاره به شرط تملیک می‌توان هر شرطی را که مخالف ماهیت عقد و شرع اسلام نباشد را حد قرارداد منظور کرد. مثلاً شرط مباشرت یعنی مستأجر رأساً در استیفاء منابع از عین مستأجر مباشرت نماید.

نکته : تعریف ـ شرط مباشرت : یعنی مستأجر رأساً حد استیفاء منافع از عین مستأجره مباشرت نماید.
شرط بیمه : در زمان اجاره عین مستأجره به هزینه مستأجر و به نفع مؤجر بیمه می‌شود.
۶- در اجاره به شرط تملیک چون در مدت اجاره مورد اجاره به نام بانک می‌باشد و مالکیت به مستأجر منتقل نشده است و بانک از بازگشت منافع مطمئن است لذا اخذ تضمین اضافی و یا وثیقه خصوصاً در مورد اموال غیرمنقول ضروری نیست.

۷- مشتری در پایان قرارداد می‌تواند از بانک درخواست کند تا ملک مورد اجاره به نام شخص ثالث انتقال (مستأجر) یابد.
مبلغ اجاره ماهیانه درواقع مبلغ هر قسط است که نحوه محاسبه آن به شرح زیر است :
(سیکل پرداخت اجاره + مدت اجاره ) × نرخ × (پیش‌پرداخت مشتری _ قیمت خرید اموال)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ = سود مورد انتظار بانک
۴۰۰,۲
کل مال‌الاجاره
پیش پرداخت _ (قیمت خرید اموال + سود مورد انتظار بانک)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ = اجاره سرمایه
تعداد دفعات پرداخت اجاره
عملیات حسابداری اجاره به شرط تملیک :
در اجاره به شرط تملیک ابتدا از مشتری پیش دریافت اخذ می‌نماییم :
بدهکار _ صندوق / حساب مشتری
بستانکار _ پیش دریافت از مشتریان
بدهکار _ اموال اجاره به شرط تملیک به مبلغ خرید ملک
بستانکار _ حوالجات / چک بانکی به مبلغ خرید ملک

پس از طی مراحل بالا ملک مورد اجاره در دفترخانه به نام بانک منتقل شده و چک به مشتری تحویل داده می‌شود. سپس در شعبه اعطاکننده تسهیلات قرارداد اجاره به شرط تملیک عادی داخلی تنظیم و یک نسخه آن تمبر خورده و سپس ملک به مشتری اجاره داده می‌شود.
نحوه انعقاد قرارداد به شرح زیر می‌باشد:

بدهکار _ حسابهای انتظامی _ قرارداد اجاره به شرط تملیک ۱ ریال
بستانکار _ دهندگان انتظامی ۱ ریال
بدهکار ـ اجاره به شرط تملیک به مبلغ مال‌الاجاره
بدهکار ـ پیش‌پرداخت مشتریان به همان مقدار اولیه

بستانکار _ اموال اجاره به شرط تملیک به مبلغ خرید ملک
بستانکار _ سود آینده معاملات

با ثبت اسناد فوق این قرارداد در جایی از ترازنامه ثبت نمی‌شود بنابراین ثبت زیر را می‌زنیم:
بدهکار _ حسابهای انتظامی _ اموال اجاره به شرط تملیک به قیمت خرید
بستانکار _ دهندگان انتظامی به قیمت خرید
پس از تسویه قرارداد و دریافت آخرین قسط اجاره :
بدهکار _ دهندگان انتظامی ۱ ریال

بستانکار _ حسابهای انتظامی _ قرارداد اجاره به شرط تملیک ۱ ریال
و پس از انتقال ملک به مستأجر سند زیر صادر می‌شود :
بدهکار _ دهندگان انتظامی به قیمت خرید
بستانکار _ حسابهای انتظامی _ اموال اجاره به شرط تملیک به قیمت خرید
نکته :
۱- چنانچه مشتری قبل از موعد مقرر کلیه اجاره ملک را واریز نماید به نسبت مدت زود پرداخت مانند تسهیلات فروش اقساطی مشمول تخفیف می‌گردد.
۲- چنانچه جهت شروع اجاره به مشتری مدتی به عنوان دوره تنفس داده شود محاسبه سود دوران تنفس در قراردادها همانند قرارداد فروش اقساطی می‌باشد.
مثال :
مقرر گردید مبلغ ۰۰۰,۰۰۰,۵۰۰ ریال تسهیلات در قالب عقد اجاره به شرط تملیک جهت تأسیس مطلب بمدت هفت سال با اجاره ماهانه در اختیار یکی از مشتریان بانک قرار گیرد. چنانچه نرخ سود مورد انتظار بانک %۲۵ در سال باشد و میزان پیش‌پرداخت مشتری %۲۰ تعیین شده باشد مطلوبست ثبت اسناد مربوطه :
مبلغ پیش پرداخت ۰۰۰,۰۰۰,۱۰۰ = % ۲۰ × ۰۰۰,۰۰۰,۵۰۰
مبلغ تحصیلات ۰۰۰,۰۰۰,۴۰۰ = ۰۰۰,۰۰۰,۱۰۰ – ۰۰۰,۰۰۰,۵۰۰
با توجه به اینکه تسهیلات بابت ایجاد مطب اعطا می‌شود یا به عبارتی موضوع تسهیلات ایجاد طرح می‌باشد بنابراین بایستی طبق تعرفه بانک هزینه کارشناسی اخذ گردد :
هزینه کارشناسی

کارمزد ارزیابی ۱۳۲۷۵۰ = ۷۵۰۰۰ + ۴۵۰۰۰ + ۳۷۵۰ + ۴۰۰۰ + ۵۰۰۰
صندوق / حساب مشتری ۷۳۲۷۵۰
درآمد متفرقه ۰۰۰,۶۰۰
کارمزد دریافتی (ارزیابی) ۱۳۲۷۵۰
صندوق / حساب مشتری ۰۰۰,۰۰۰,۱۰۰

پیش‌پرداخت مشتریان ۰۰۰,۰۰۰,۱۰۰
اموال اجاره به شرط تملیک ۰۰۰,۰۰۰,۵۰۰
حوالجات / چک بانکی ۰۰۰,۰۰۰,۵۰۰

حسابهای انتظامی _ قرارداد اجاره به شرط تملیک ۱
طرف حساب انتظامی ۱
سود مورد انتظار
۶۶۶,۱۶۶,۷۵۴ = ۰۰۰,۰۰۰,۴۰۰ + ۶۶۶,۱۶۶,۳۵۴ = مبلغ مال‌الاجاره
اجاره به شرط تملیک ۶۶۶,۱۶۶,۷۵۴
پیش پرداخت مشتری ۰۰۰,۰۰۰,۱۰۰
اموال اجاره به شرط تملیک ۰۰۰,۰۰۰,۵۰۰

سود آینده معاملات ۶۶۶,۱۶۶,۳۵
حسابهای انتظامی – اموال اجاره به شرط تملیک ۰۰۰,۰۰۰,۵۰۰
طرف حساب انتظامی ۰۰۰,۰۰۰,۵۰۰
کل مبلغ مال‌الاجاره ۶۶۶,۱۶۶,۸۵۴ = ۶۶۶,۱۶۶,۳۵۴ + ۰۰۰,۰۰۰,۵۰۰
اجاره ماه اول ۶۶۶,۹۹۲,۸ = ۸۴ ÷ ۶۶۶,۱۶۶,۷۵۴ = ۰۰۰,۰۰۰,۱۰۰ _ ۶۶۶,۱۶۶,۸۵۴

سایر اقساط ۰۰۰,۹۷۸,۸
با پرداخت هر قسط:
صندوق / حساب مشتری ۰۰۰,۹۸۷,۸
حساب اجاره به شرط تملیک ۰۰۰,۹۷۸,۸
و همزمان با ثبت فوق :
سود سالهای آینده تسهیلات ۲۶۰,۲۱۶,۴

سود دریافتی معاملات ۲۶۰,۲۱۶,۴
پس از دریافت آخرین قسط و تسویه قرار داد حسابهای انتظامی را نیز تسویه می‌کنیم :
طرف حساب انتظامی ۱
حسابهای انتظامی ـ قرارداد اجاره به شرط تملیک ۱

و پس از انتقال ملک به مستاجر سند زیر صادر می‌شود :
طرف حساب انتظامی ۰۰۰,۰۰۰,۵۰۰
حسابهای انتظامی ـ اموال اجاره به شرط تملیک ۰۰۰,۰۰۰,۵۰۰

مشارکت مدنی
تعریف : مشارکت مدنی از لحاظ بانکداری
عبارتست از درهم آمیختن سهم‌الشرکه نقدی یا غیرنقدی و یا سرمایه مشارکت متعلق به اشخاص متعدد به طور مشاع به منظور انتفاع طبق قرارداد.
مشارکت در قانون عملیات بانکی بدون ربا از نوع اختیاری آن پیش‌بینی گردیده و قراردادی است بین بانک و متقاضیان به منظور انتفاع.
انواع مشارکت :
۱- مشارکت مدنی که تابع ضوابط و قوانین مدنی می‌باشد.
۲- مشارکت حقوقی که در قالب شرکتهای سهامی که تابع ضوابط و مقررات قانون تجارت می‌باشد.
کاربرد مشارکت :
در کلیه بخشهای اقتصادی شامل صنعت، معدن ،کشاورزی ،خدمات، بازرگانی، مسکن و ساختمان می‌توان مشارکت نمود.
تسهیلاتی است میان مدت و بلند مدت و برای تأمین هزینه‌های سرمایه‌ای و با اثر بلند مدت.
نسبت سهم‌الشرکه بانک به کل سرمایه مشارکت در امور بازرگانی حداکثر %۸۰ و برای اجرای طرحهای جدید تولیدی خدماتی %۶۰ کل سرمایه‌گذاری طرح می‌باشد.

ویژگیهای مشارکت مدنی :
۱- مشارکت مدنی از عقود جایز است یعنی هر یک از شرکا هر زمان که بخواهد می‌تواند آن را فسخ نماید.
۲- سرمایه مشارکت مدنی بر خلاف مضاربه که تماماً نقد بوده می‌تواند غیرنقدی هم باشد و به دفعات پرداخت شود.
۳- در هم آمیختن سهم‌الشرکه نقدی طرفین به نحو مشاع از مشخصات اصلی مشارکت مدنی می‌باشد.
۴- مشارکت مدنی به عکس قرض‌الحسنه به قصد انتفاع صورت می‌گیرد.

۵- مشارکت مدنی زمانی تحقق می‌یابد که شرط سهم‌الشرکه نقدی خود را به حساب مخصوصی که توسط بانک برای شرکت افتتاح می‌شود واریز کنند و چنانچه تمام یا قسمتی از سهم‌الشرکه غیرنقدی بود با توافق شرکا تقدیم و ارزش ریالی آن منظور شود.
۶- در مشارکت مدنی نحوه تسویه مشارکت باید مشخص شود. یعنی باید یکی از ترتیبات زیر اتخاذ شود:
الف ـ در صورت باقی ماندن کالا در پایان مدت قرارداد شریک آن را به قیمت روز فروش از اموال خود خریداری نموده و قرارداد را تسویه نماید.
ب ـ شریک کالای احتمالی باقیمانده در پایان مدت قرارداد را به قیمتی که بنابرتوافق تعیین خواهد شد خریداری نماید که معمولاً بانک تعیین می‌کند.
۷- در مشارکت مدنی می‌توانیم سهم‌الشرکه را کاهش یا افزایش دهیم.

حسابداری مشارکت مدنی :
۱- ثبت قرار داد
بدهکار _ حساب انتظامی قراردادها _ مشارکت مدنی ۱ ریال
بستانکار _ دهندگان انتظامی ۱ ریال
۲- ثبت وثائق :
بدهکار _ حساب انتظامی وثائق _ مشارکت مدنی به میزان وثیقه
بستانکار _ طرف حساب انتظامی وثائق به میزان وثیقه
۳- ثبت تعهدات
بدهکار_ حساب تعهدات مشتریان بابت قراردادهای منعقده معاملات به میزان تحصیلات تصویبی / به میزان سهم‌الشرکه بانک
بستانکار _ حساب تعهدات بانک بابت قراردادهای منعقده معاملات به میزان تحصیلات تصویبی / به میزان سهم‌الشرکه بانک
۳- واریز سهم‌الشرکه یا اعطای تسهیلات
در اینجا بانک سهم خود را از مشارکت به حساب مشترک خاصی که بابت مشارکت ایجاد شده واریز می‌نماید البته اگر مشارکت در یک طرح باشد کل سهم بطور یکجا واریز نمی‌شود.
۱-۴
الف ـ سهم بانک (نقدی)
بدهکار _ حساب تسهیلات اعطایی مشارکت مدنی به میزان سهم‌الشرکه
بستانکار _ حساب مشترک مشارکت مدنی به میزان سهم‌الشرکه
ب ـ سهم شریک (نقدی)
بدهکار _ حساب صندوق / جاری مشتری به میزان سهم‌الشرکه
بستانکار _ حساب مشترک مشارکت مدنی به میزان سهم‌الشرکه
۲-۴
الف ـ سهم بانک (غیرنقدی)
بدهکار _ حساب تسهیلات اعطایی مشارکت مدنی به مبلغ تقویم شده
بستانکار _ حساب مشترک مشارکت مدنی به مبلغ تقویم شده
و بلافاصله پس از ثبت فوق ثبت زیر توسط بانک انجام می‌شود :
بدهکار _ حساب مشترک مشارکت ملی به مبلغ تقویم شده

بستانکار _ حساب اموال _ دارایی مربوط در بانک به مبلغ تقویم شده
ب ـ سهم شریک (غیرنقدی)

در این قسمت بانک از حساب کاتالیزوری بنام بدهکاران موقت استفاده کرده و ثبت زیر را می‌زند:
بدهکار _ حساب بدهکاران موقت به میزان ‌سهم‌الشرکه تقویم شده
بستانکار _ حساب مشترک مشارکت مدنی به میزان سهم‌الشرکه تقویم شده
و بلافاصله ثبت زیر را می‌زند :

بدهکار _ حساب مشترک مشارکت مدنی به میزان سهم‌الشرکه تقویم شده
بستانکار _ حساب بدهکاران موقت به میزان سهم‌الشرکه تقویم شده
۵- استفاده از سرمایه مشارکت مدنی :
بدهکار _ حساب مشترک مشارکت مدنی به میزان واریز شده
بستانکار _ صندوق / حساب مشتری/ حوالجات/ چکهای بانکی به میزان واریز شده
۶- برگشت تعهدات بانک :
بدهکار _ حساب تعهدات بانک _ بابت قراردادهای منعقده معاملات به میزان واریز شده
بستانکار_حساب تعهدات مشتریان بابت قراردادهای منعقده معاملات به میزان واریز شده
۷- بازگشت منابع:
بدهکار _ حساب صندوق / جاری مشتری به میزان منابع حاصل از فروش
بستانکار _ حساب مشترک مشارکت مدنی به میزان منابع حاصل از فروش
۸- خاتمه قرارداد :
الف ـ برگشت سرمایه
بدهکار_ حساب مشترک مشارکت مدنی به میزان کل سرمایه

بستانکار_ حساب تسهیلات اعطایی مشارکت مدنی به میزان سهم‌الشرکه
بستانکار _ حساب جاری مشتری به میزان سهم‌الشرکه
ب ـ تقسیم سود
بدهکار ـ حساب مشترک مشارکت مدنی به میزان کل سود یا مانده
بستانکار_ حساب سود دریافتی معاملات _ مشارکت ملی به میزان سهم سود بانک
بستانکار _ حساب جاری شریک به میزان سهم سود شریک

۹- ثبت برگشت حسابهای انتظامی
بدهکار _ طرف حساب انتظامی قراردادها ۱ ریال

بستانکار _ حساب انتظامی قراردادها ـ مشارکت مدنی ۱ ریال
۱۰ – ثبت برگشت وثائق :
بدهکار _ طرف حساب انتظامی وثائق به میزان اخذ شده
بستانکار _ حساب انتظامی وثائق _ مشارکت مدنی به میزان اخذ شده

مثال :
مقرر گردیده بانک جهت ساخت ۶ واحد مسکونی با یک مشتری مشارکت نماید. کل هزینه ساخت یک میلیارد ریال ، سهم‌الشرکه بانک ۰۰۰,۰۰۰,۶۰۰ ریال و سهم‌الشرکه شریک ۰۰۰,۰۰۰,۴۰۰ ریال که هزینه گردیده است.
نرخ سود مورد انتظار بانک %۱۸ در سال و مدت قرارداد ۳۰۰ روز می‌باشد. مطلوبست : محاسبه سود و ثبت اسناد حسابداری مربوطه با توجه به پرداختهای زیر :
– انعقاد قرارداد ۱۸/۱/۸۳

– پرداخت اول ۱۸/۱/۸۳ مبلغ ۰۰۰,۰۰۰,۲۰۰ ریال
– پرداخت دوم ۳/۵/۸۳ مبلغ ۰۰۰,۰۰۰,۱۸۰ ریال
– پرداخت سوم ۱۷/۷/۸۳ مبلغ ۰۰۰,۰۰۰,۲۲۰ ریال
در سررسید (۱۱/۱۱/۸۳) سهم‌الشرکه بانک نقداً به شریک فروخته می‌شود.
تعهدات شریک معادل %۱۲۰ سهم‌الشرکه بانک سفته می‌باشد.

۱- ثبت قرارداد :
حساب انتظامی قراردادها ـ مشارکت مدنی ۱
طرف حساب انتظامی ۱

۲- ثبت وثائق :
۰۰۰,۰۰۰,۷۲۰ = %۱۲۰ × ۰۰۰,۰۰۰,۶۰۰ : میزان وثیقه
حساب انتظامی وثائق _ مشارکت مدنی ۰۰۰,۰۰۰,۷۲۰
طرف حساب انتظامی ۰۰۰,۰۰۰,۷۲۰

۳- ثبت تعهدات :
حساب تعهدات مشتریان – سرمایه مشارکت مدنی ۰۰۰,۰۰۰,۶۰۰
حساب تعهدات بانک – سرمایه مشارکت مدنی ۰۰۰,۰۰۰,۶۰۰
۴- ثبت واریز سهم اشرکه شریک :
حساب بدهکاران متفرقه ۰۰۰, ۰۰۰, ۴۰۰
حساب مشترک مشارکت مدنی ۰۰۰,۰۰۰,۴۰۰
نکته: چون مشتری سهم‌الشرکه خود را هزینه نموده آن را توسط حساب بدهکاران متفرقه منعکس می‌نماییم.
۵- ثبت واریز مرحله اول :
حساب تسهیلات اعطایی ـ مشارکت مدنی ۰۰۰,۰۰۰,۲۰۰
حساب مشترک مشارکت مدنی ۰۰۰,۰۰۰,۲۰۰
۶- ثبت تحویل :
حساب مشترک مشارکت مدنی ۰۰۰,۰۰۰,۶۰۰
حساب بدهکاران متفرقه ۰۰۰,۰۰۰,۴۰۰

صندوق / حساب مشتری ۰۰۰,۰۰۰,۲۰۰
۷- برگشت تعهدات :
حساب تعهدات بانک ۰۰۰,۰۰۰,۲۰۰
حساب تعهدات مشتریان ۰۰۰,۰۰۰,۲۰۰
۸- ثبت واریز مرحله دوم:
حساب تسهیلات اعطایی ـ مشارکت مدنی ۰۰۰,۰۰۰,۱۸۰

حساب مشترک مشارکت مدنی ۰۰۰,۰۰۰,۱۸۰
۹- ثبت تحویل :
حساب مشترک مشارکت مدنی ۰۰۰,۰۰۰,۱۸۰
حساب جاری شریک ۰۰۰,۰۰۰,۱۸۰

۱۰- برگشتی تعهدات:
حساب تعهدات بانک ۰۰۰,۰۰۰,۱۸۰
حساب تعهدات مشتریان ۰۰۰,۰۰۰,۱۸۰
۱۱- ثبت واریز مرحله سوم :

حساب تسهیلات اعطایی ـ مشارکت مدنی ۰۰۰,۰۰۰,۲۲۰
حساب مشترک مشارکت مدنی ۰۰۰,۰۰۰,۲۲۰
۱۲- ثبت تحویل :
حساب مشترک مشارکت مدنی ۰۰۰,۰۰۰,۲۲۰
حساب جاری شریک ۰۰۰,۰۰۰,۲۲۰
۱۳- ثبت برگشتی تعهدات
حساب تعهدات بانک ۰۰۰,۰۰۰,۲۲۰
حساب تعهدات مشتریان ۰۰۰,۰۰۰,۲۲۰
۱۴- ثبت فروش نقدی سهم‌الشرکه بانک (۱۱/۱۱/۸۳)
: در پرداخت مرحله اول سود مورد انتظار بانک

= در پرداخت مرحله دوم
چون از پرداخت اول ۱۱۰ روز گذشته باقیمانده زمان تا ۳۰۰ روز را در ۱۹۰ = ۱۱۰ – ۳۰۰
مورد سود مورد انتظار بانک لحاظ می‌کنیم. : در پرداخت مرحله سوم
۹۷۰,۸۲۲,۵۸= ۲۲۰,۳۶۸,۱۲ + ۷۵۰,۸۶۵,۱۶ + ۰۰۰,۵۸۹,۲۹ = حداقل سود مورد انتظار بانک
سود مورد انتظار + سهم‌الشرکه بانک = قیمت فروش نقدی
۹۷۰,۸۲۲,۶۵۸ = ۹۷۰,۸۲۲,۵۸ + ۰۰۰,۰۰۰,۶۰۰ = قیمت فروش نقدی

حساب جاری شریک ۹۷۰,۸۲۲,۶۵۸
حساب مشترک مشارکت مدنی ۹۷۰,۸۲۲,۶۵۸
۱۵- برگشت منابع :
حساب مشترک مشارکت مدنی ۹۷۰,۸۲۲,۶۵۸
حساب تسهیلات عطایی ـ مشارکت مدنی ۰۰۰,۰۰۰,۶۰۰
حساب سود دریافتی معاملات ـ مشارکت مدنی ۹۷۰,۸۲۲, ۵۸
۱۶- برگشت حسابهای انتظامی

طرف حساب انتظامی ۱
حساب انتظامی قراردادها ـ مشارکت مدنی ۱
۱۷- برگشت وثائق
طرف حساب انتظامی ۰۰۰,۰۰۰,۷۲۰
حساب انتظامی وثائق ـ مشارکت مدنی ۰۰۰,۰۰۰,۷۲۰

فروش اقساطی:
تعریف: خرید و فروش که اصطلاحاً بیع نامیده می‌شود یکی از صور شروع معاملات بوده و عبارتست از اینکه شخصی (فروشنده) در مقابل مالی (ثمن) که از دیگری (خریدار) می‌گیرد مال خود (بیع) را به دیگری تملیک کند و او نیز به تملک خود درآورد.
از نظر فقه اسلامی بیع به اعتبار موعد تسلیم مبیع و تأدیه ثمن بر چهار قسم است :
۱- بیع نقد ، بیعی است که موعدی برای تسلیم مبیع و تأدیه ثمن در عقد قرارداده نشده است.
۲- بیع سلف یا سلم ، بیعی است که مبیع آن ذمه و برای تسلیم آن موعدی در عقد مقرر شده است.
۳- بیع نسیه، بیعی است که مبیع و ثمن در ذمه می‌باشد و برای تأدیه آن مدتی معین شده است.
۴- بیع کالی به کالی ، بیعی است که مبیع و ثمن در ذمه می‌باشد و برای تسلیم مبیع و تأدیه ثمن موعدی مقرر نشده است که این نوع بیع به اجماع فقهای امامیه باطل بوده و الزام آورد نمی‌باشد.

مجوز بانکها برای انجام معاملات فروش اقساطی ماده ۱۰ و ۱۱ بند الف ماده ۱۳ قانون عملیات بانکی بدون ربا می‌باشد. طبق ماده ۱۰ قانون عملیات بانکی بدون ربا : بانکها می‌توانند به منظور ایجاد تسهیلات لازم در گسترش امر مسکن با هماهنگی وزارت مسکن و شهرسازی واحدهای مسکونی ارزان قیمت به منظور فروش اقساطی و یا اجاره به شرط تملیک احداث نمایند.

طبق ماده ۱۱ بانکها می‌توانند به منظور ایجاد تسهیلات لازم جهت گسترش امور صنعت و معدن ، کشاورزی و خدمات اموال منقول را بنا به درخواست مشتری و تعهد او مبنی بر خرید و مصرف و یا استفاده مستقیم مال و یا اموال مورد درخواست خریداری نموده و با اخذ تأمین به صورت اقساطی به مشتری بفروشند. بر اساس بند الف ماده ۱۳ قانون فوق بانکها می‌توانند به منظور ایجاد تسهیلات لازم جهت تأمین سرمایه در گردش واحدهای تولیدی مواد اولیه و لوازم یدکی مورد نیاز واحدهای تولیدی را بنا به درخواست این واحدها و تعهد آنها مبنی بر خرید و مصرف مواد اولیه و لوازم یدکی مورد درخواست خریداری و به صورت نسیه به واحدهای مذکور بفروشند.

بنابرمطالب بیان شده فروش اقساطی به ترتیب مصطلح در نظام بانکداری بدون ربا در ایران متخذ از بیع نسیه می‌باشد و تعریف مندرج در ماده ۴۷ آیین‌نامه فصل سوم قانون عملیات بانکی بدون ربا همین مفهوم را متضمن است :
فروش اقساطی عبارتست از واگذاری عین به بهای معلوم به غیر به ترتیبی که تمام یا قسمتی از بهای مزبور به اقساط مساوی یا غیرمساوی در سررسید یا سررسیدهای معینی دریافت گردد.

اقسام فروش اقساطی:
با توجه به قانون عملیات بانکی بدون ربا فروش اقساطی به سه دسته تقسیم می‌شود :
الف ـ فروش اقساطی مواد اولیه لوازم یدکی و ابزار کار

همانطور که بیان شد بانکها می‌توانند به منظور ایجاد تسهیلات جهت تأمین سرمایه در گردش واحدهای تولیدی مواد اولیه لوازم یدکی و ابزار کار مصرفی و سایر نیازهای اولیه مورد احتیاج این واحدها را بنا به درخواست کتبی و تعهد متقاضیان خریداری و به صورت اقساطی به متقاضی به فروش برسانند. دربرآورد میزان نیاز واحد تولیدی حجم مواد اولیه متناسب با تولید برای نیاز بک دوره تولید در نظر گرفته می‌شود.

قیمت فروش اقساطی مواد اولیه لوازم یدکی و ابزار کار با توجه به قیمت تمام شده و سود مورد نظر بانک طبق ضوابط تعیین می‌گردد.
مدت وصول قیمت فروش کالاهای موضوع مواد اولیه نباید از یک دوره تولید و حداکثر از یک سال تجاوز نماید.
تعریف :
مواد اولیه : هر نوع مواد خام، نیمه ساخته ، ساخته شده واسطه‌ای و مواد بسته‌بندی که در تولید یک محصول معین به کار می‌رود.
لوازم یدکی : قطعات و وسایلی که برای جایگزینی قسمتی از ماشین‌آلات تولیدی به کار می‌روند.
ابزار کار: ادوات و وسایلی که عمر مفید آنها حدود یکسال و با دست غیرمجهز قابل حمل بوده و به عنوان وسایل کمکی در تولید بکار گرفته می‌شوند.
ب ـ فروش اقساطی وسایل تولید، ماشین‌آلات و تأسیسات :
به منظور ایجاد تسهیلات جهت گسترش امور صنعت و معدن، کشاورزی و خدمات بانک می‌تواند اموال منقول را بنا به درخواست متقاضی خریداری نمود و با اخذ تأمین به صورت اقساطی به مشتری بفروشد.
اموال موضوع این تسهیلات شامل وسایل تولید ماشین‌الات و تأسیساتی می‌باشد که عمر مفید آنها بیش از یکسال است .
منظور از طول عمر مفید عبارتست از حداقل مدت زمان بازدهی اقتصادی و به عبارت دیگر حداقل مدت زمانی که طی آن استفاده مطلوب از موارد مذکور به عمل آید.
بدیهی است که دارایی‌های مورد اشاره در فوق به مرور فرسوده گردیده و از ارزش اقتصادی آنها کاسته می‌شود لذا تسهیلات باید به گونه بازپرداخت شود که حداکثر از طول عمر مفید آنها تجاوز ننماید.
تعریف :

وسایل تولید : تجهیزاتی که از آنها در تولید انواع محصولات استفاده می‌شود.
ماشین‌آلات : دستگاهها و ابزاری که به وسیله نیروی محرکه کار می‌کنند.
تأسیسات : وسایلی که برای استفاده مطلوب از ماشین‌آلات و یا انجام فعالیتهای خدماتی مورد نیاز است.
ج ـ فروش اقساطی مسکن:

بانکها می‌توانند جهت گسترش امر مسکن واحدهای مسکونی ارزان قیمت را احداث کرده و به صورت اقساطی به متقاضیان بفروشند. ضمناً بانکها قبل از اقدام به احداث طرحهای ساختمانی طرح‌های مذکور را از لحاظ فنی، مالی و اقتصادی بررسی و ارزیابی می‌نمایند. اجرای طرح‌های مزبور از طرف بانک در صورتی مجاز است که نتیجه بررسی و ارزیابی طرح قابل توجیه باشد.

نکات زیر در مورد فروش اقساطی مسکن قابل توجه است :
۱- بانکها مکلفند قبل از انعقاد قرارداد فروش اقساطی مسکن مبلغی را به عنوان پیش‌پرداخت از متقاضیان اخذ نمایند.
۲- وصول اقساط مسکن توسط بانکها به اقساط مساوی در سررسید معین صورت می‌گیرد.

۳- حداقل یا حداکثر نرخ سود واگذاری واحدهای مسکونی توسط شورای پول و اعتبار تعیین می‌گردد.
۴- بانکها مکلفند جهت ایفای تعهدات خریدار شش‌دانگ واحد مسکونی را تا وصول مطالبات بانک در این مورد به وثیقه بگیرند.
۵- بانک‌ها موظفند ترتیبی اتخاذ نمایند تا واحدهای مسکونی فروخته شده همه ساله حداقل به میزان مانده مطالبات به نفع بانک بیمه شود.
ویژگیهای فروش اقساطی:
۱- در فروش اقساطی تمدید قرارداد جایز نبوده و اقساط می‌باید در سررسیدهای مشخص شده پرداخت شود.
۲- از نظر ماهیت حقوقی بر اساس ماده ۳۴۴ قانون مدنی «اگر در عقد بیع، شرطی ذکر نشده باشد یا برای تسلیم مبیع و تأدیه ثمن موعدی معین نشده باشد بیع قطعی و ثمن حال محسوب است مگر اینکه حسب عرف و عادت محل یا عرف و عادت تجارت در معاملاتی تجاری، وجود شرطی یا موعدی یا معهود باشد ؛ اگر چه در قرارداد بیع ذکر نشده باشد.» بنابراین جز در موارد مصرحه معینه در قانون عقد بیع قابل فسخ نخواهد بود و از این رو قرارداد فروش اقساطی ماهیتاً قراردادی است لازم‌الاجرا و تابع احکام و مقررات مربوط به عقود لازم.
۳- در معاملات فروش اقساطی عامل مهم تعهد متقاضی بر خرید و مصرف اموال مورد تقاضا می‌باشد و بانکها مطلقاً در خرید اموال بدون وجود متقاضی و تعهد او به قصد فروش و یا نگهداری آنها منع شده‌اند. لذا بلافاصله پس از خرید باید اموال خریداری شده در اختبار متقاضی قرار گیرد تا نقش اصلی بانک به عنوان «واسطه وجوه بودن» محفوظ بماند.
۴- مورد استفاده و یا به عبارتی کاربرد فروش اقساطی در امور تولیدی (صنعتی، معدنی و کشاورزی) و خدماتی است و استفاده از آن در امور بازرگانی و شخصی و نظایر آن مجاز نمی‌باشد.
۵- در فروش اقساطی مالکیت کالا بلافاصله پس از انعقاد قرارداد به خریدار منتقل می‌شود.
نحوه محاسبه سود معاملات فروش اقساطی:
سود بانک بر اساس نرخ‌های مصوب و با توجه به شرایط معامله از نظر مدت و میزان پیش‌دریافت به شرح زیر تعیین می‌شود:
الف ـ در صورتی که وصول قیمت کالا دفعتاً واحده و در یک قسط در پایان مدت قرارداد باشد:
مدت × نرخ × (پیش دریافت _ قیمت تمام شده اموال)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ = سود فروش اقساطی
واحد زمان × ۱۰۰
منظور از واحد زمان در فرمول فوق این است که چنانچه مدت به سال باشد واحد زمان ۱ و چنانچه مدت به ماه باشد واحد زمان ۱۲ و در صورتیکه مدت به روز باشد واحد زمان ۳۶۵ خواهد بود.
ب ـ درصورتیکه وصول اقساطی به صورت مساوی و متوالی مثلاً ماهانه باشد:
(۱ + تعداد اقساط ) × نرخ × (پیش‌دریافت _ قیمت تمام شده اموال)