فایل کامل و عالی بررسی مبحث نیایش و ستایش در شاعران قرن ششم

چکیده
مقدمه
بخش اول – نیایش و ستایش
فصل اول- نیایش، ستایش و مترادفات آنها
فصل دوم – اقسام نیایش
فصل سوم – دین
بخش دوم – دین اسلام ونیایش
بخش سوم -نیایش در شعر شاعران سبک عراقی
بخش چهارم – بررسی نیایش شاعران برگزیده
فصل اول -نظامی
فصل دوم – عطار
فصل سوم – مولوی
فصل چهارم -سعدی
فصل پنجم – حافظ

چکیده
نیایش یکی از روحانی ترین لحظات زندگی هر مؤمن است. در همه ادیان آسمانی متناسب با تلقی و درک مؤمنان از دین شیوه ها و شکل هایی برای راز و نیاز با معبود فراهم شده است. شاعران هم به عنوان دارندگان روحهای لطیف و حساس در لابلای اشعار خود مناجات هایی نغز و دلنشین گنجانده اند که از لطیف ترین فرازهای آثارشان است. در این پایان نامه مناجات در شعرهای پنج تن از شاعران برتر سبک عراقی مورد بررسی قرار گرفته است. علت انتخاب سبک عراقی به دلیل لطافت و جنبه های غنایی بالای شعر این دوره است. در بین شاعران متعدد سبک عراقی نظامی، عطار، مولوی، سعدی و حافظ به اذعان غالب منتقدان مقامی والاتر و بالاتر از دیگران دارند.
این پایان نامه در  چهار بخش تنظیم شده است. در بخش اول کلیاتی درباره نیایش و معنای لغوی واصطلاحی آن و معادل و مترادف های دیگر آن بیان شده است. در بخش دوم سعی کرده ایم انواع یا شیوه های مناجات را در ادیان آسمانی بزرگ بررسی و تا حدودی مقایسه نماییم و بعد به مهم ترین شیوه های مناجات در دین اسلام بپردازیم. بخش سوم به نوع ادبی مناجات در ادبیات فارسی دری به طور کلی و در شعر سبک عراقی به طور جزئی پرداخته ایم. شیوه ها و محتواهای عمده مناجات ها در این نوع تقسیم بندی شده و اشکال آن استخراج شده است.  بخش چهارم به بررسی جزئی و موشکافانه انواع نیایش در شعر شاعران این دوره اختصاص یافته است. شاعران برگزیده به ترتیب تاریخی هر کدام یک قسمت را به خود اختصاص داده اند. نخستین شاعر نظامی است که نیایش هایش بیشتر جنبه زاهدانه دارد و در مخزن الاسرار بیشتر از مثنوی های دیگر خود مناجات کرده است. در مثنوی های دیگر نیایش ها بیشتر در آغاز یا پایان مثنوی هاست. عطار اولین شاعر عارف این مجموعه است و مناجاتهایش ویژگی عارفانه دارد. مناجات های عطار در لابلای مثنوی هایش پراکنده است و گاه از زبان شاعر و گاه از زبان شخصیت های داستان هایش نقل شده اند. بی پروایی و جسارت و صمیمیتی که در این مناجات ها وجود دارد به آنها عمق خاصی بخشیده است. مولوی بدون تردید بهترین و نغزترین مناجاتهای ادبیات فارسی را در مثنوی و غزلیات خود آورده است. نگاه برخاسته از وحدت وجود او باعث می شود که در جاهایی که حتی با شمس یا دیگر مظاهر حق هم راز و نیاز می کند، رنگ اسمانی و منزهی به نیایش هایش می دهد. مناجات های مثنوی بسیار زیاد و عمیق هستند و انواع لایه های گفتگوی صمیمانه و خالصانه را با معبود شامل می شوند. سعدی بیشتر با نگاه زاهدانه نیایش می کند گرچه در جاهایی رنگ عارفانه به آن می زند. نیایش هایش سعدی در بوستان در ابتدا و انتهای کتاب بیشتر است، سعدی چند قصیده کامل را نیز به مناجات اختصاص داده است. مناجات های حافظ در بین این شاعران از همه کمتر است و شاید آن هم به دلیل کاربرد خاص غزل در شعر حافظ باشد و نگاه انتقادی تندی که به شرایط جامعه خود دارد. نیایش های حافظ بیشتر پراکنده و به صورت تک بیت هایی درخشان در لابلای غزل هاست.

کلمات کلیدی: نیایش,مناجات,شعر فارسی,سبک عراقی,راز و نیاز,سعدی,مولوی,عطار,نظامی,حافظ,غزل,مثنوی,عرفان.

مقدمه

سپاس وستایش ویژه ذات اقدسی است که انسان را آفرید تا او را پرستش کنند. سلام و درود بر خاتم پیامبرانش که بنده خاص اوست، وبراوصیای  گرامی آن حضرت که همه شان بندگان شایسته او بوده ومی باشند بالاخص بر خاتم آنان که همچون مهر فروزان در پس ابر غیبت به شیفتگان خود نور امید می افشاند.
شاعران و نویسندگان پارسی زبان با بهره گیری از سخن پیامبر که فرمود “هر کاری با نام خدا آغاز نشود ابتر است” از دیر باز ،سروده ها و نوشته های خود رابا نام پروردگار جهان آغاز کرده اند وبزرگی و بخشندگی وی را ستوده و سر نیاز بر آستان او نهاده اند. بر پایه این شیوه پسندیده بهترین سرآغاز هر نوشته یا شعر فصلی است در نیایش خداوند وهیچ گنجی از  گنج های حکمت ومعرفت گشوده نمی شوندمگر آن که وصف یگانگی آفریدگار هستی ،کلید آن باشد.
از آن جا که تحمیدیه ها در آغاز هر اثر ادبی بخش مختصری از متون ادبی را تشکیل می دهد وبا عنایت به با ارزش بودن آنها از نظر محتوا وکیفیت ،بر آن شدم تا در گشتی کوتاه در گل گشت دل  گشای آثار تعدادی از پارسی سرایان نامور سبک عراقی ،دامنی از گلهای رنگین بچینم – گر چه از شمیم دلاویز آن دا منم از دست رفت- وبا مطالعه نیایش های شاعران وعرفا در لابلای متون آنها مرغ جانم به سوی افق مشرق به پرواز در آمد وبا مرکب عشق برای گذاشتن از وادی های دشوارقدم در راه طلب نهاده در آسمان توحید بال وپری زدم تا شاید نصیبی برم واز آن جا که گام نهادن در کوچه پس کوچه های اندیشه های  عرفا وخوشه چینی از کلام آنها جسارتی غظیم می طلبید که در خور توان نگارنده نبود، اما شوق وافر به تحقیق در زمینه وموضوع رساله ، زمام اختیار ازکفش ربود و همچو حافظ طائر فکرش به دام اشتیاق افتاد که عنایت حق شامل حالش شد واو را در این راه رهنمون ساخت.
این وجیزه خوشه چینی از خرمن اندیشمندان ودل سوختگانی است که عمری را در این راه گام نهاده اند، قلم فرسایی در مورد این موضوع از ناقصی چون این حقیرکاری بس دشوار بود ولی از آنجا که سرمایه بازار عرفان عشق به ذات بی نشان است ،هیچ دستی از این بازار،دستار تهی باز نمی گردد، این حقیر قلم به دست گرفته به پژوهش و تحقیق پیرامون نیایش معبود پرداختم. ابتدا درباره نیایش وستایش ونیاز آدمی به دین و پرستش موجودی روحانی پرداخته شد و پس ازآن به پژوهش ونیایش ها و مناجات های شاعران نامور سبک عراقی پرداخته شد همواره تلاش شد تا مباحث همراه با مأخذ باشد، همواره کوشش شده تا مآخذ و مراجع مهم تر ارائه شود و از مآخذ درجه دوم و کم اهمیت تر چشم پوشی شود.

در پایان از شاعر خوش قریحه و مضمون یاب سبک هندی غنی کشمیری مدد می گیرم:
گر سخن اعجاز باشد بی بلند و پست نیست         در ید بیضا همه انگشت ها یک دست نیست.

منابع و ماخذ
  – محمد بن حسین بن خلف تبریزی،  برهان قاطع ،۵ جلد ، به اهتمام دکتر محمد معین ،چ دوم، ابن سینا تهران ،  1342 ،ج ۴ ،ص ۲۲۴.
  – الکسیس کارل: نیایش،۱جلد، ترجمه دکترعلی شریعتی،شرکت انتشارات ،تهران،۱۳۳۹، ص۶۷
  – حسنعلی نوریها: پرورش در پرتونیایش ، چاپ اول ، انتشارات دارالفکر، قم، ۱۳۷۲ ، ص ۱۱۷.
  – مرتضی مطهری: آشنایی با قرآن، چ سوم،  مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق، تهران، سال۱۳۸۲، ص ۲۰
  -. حسین واعظی نژاد: طهارت روح، چ سوم، ستاد اقامه نماز، قم ، ۷۴، ص ۳۲۸
  – مرتضی مطهری: آشنایی با قرآن، ج ۵، ص ۲۰
  – ابوهلال عسگری: الفرق اللغویه، مکتبه القدسی، قاهره، ۱۳۵۳ه.ق، ص ۲۶
  – راغب اصفهانی: المفردات فی غریب القرآن، به تحقیق محمد سید گیلانی، انتشارات مرتضویه، تهران، بی تا، ذیل واژه دعا.
  – نظام الدین نوری: جلوه علی(ع) در ادب فارسی، زهره، ساری، ۱۳۷۹، ج اول، ص ۵۱۱.
  – گل بابا سعیدی: فرهنگ اصطاحات عرفانی ابن عربی، چاپ دوم،  انتشارات شفیعی، تهران، ۱۳۸۴، ص ۸۰-۲۷۹
  – عباس عطاری کرمانی: عشق،عشق،… باز هم عشق(زندگی پر ماجرای مولوی)، نشر آسیم، تهران، ۱۳۸۳، ص ۲۶۷.
  – حسین واعظی نژاد: طهارت روح،  ص ۳۲۹
  – گل بابا سعیدی: فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن عربی، ص ۹-۲۸۸
  – کریم زمانی: میناگر عشق، شرح موضوعی مثنوی معنوی، نشر نی، تهران، ۱۳۸۲، ص ۶۸۵
  – همایون همتی: خیره در آفاق ، ص ۲
  – جلیل مسعودی فر: معرفت شناسی مثنوی مولوی، آهنگ قلم، مشهد، ۱۳۸۲، ص ۱۵۳
  –  مرتضی مطهری: آشنایی با قرآن، (دفتر پنجم) ص، ۶۸.
  – رضوان طلب: پرستش آگاهانه ، چاپ اول ، ستاد اقامه نماز، قم، ۱۳۷۴ ، ص ۱۴۳
  – مرتضی مطهری: مقدمه ای بر جهان بینی اسلام ،ص ۸۲ . نقل از اقبال لاهوری محمد: احیای فکر دینی، ترجمه احمد آرام،
  – دیل کارنگی: آئین زندگی، مترجم م. آذین فر، چ چهارم،  انتشارات اسکندری، تهران، ۱۳۴۸، ص ۱۹۲
  – ملا محسن فیض کاشانی:  محجه البیضاء، جزء ۲ ، ص۲۸۲، به نقل از پرورش در پرتو نیایش: حسنعلی نوریها، ص ۱۱۷
  – کلینی رازی: اصول کافی، ج ۴، ص ۲۱۴
  – حسنعلی نوریها: پرورش در پرتو نیایش، ص ۱۱۵
  – همایون همتی  : خیره در آفاق، نشریه خردنامه همشهری، ش ۳۹، ص ۲
  – علی شریعتی: نیایش، چ دهم، انتشارات الهام، تهران، ۱۳۷۹، ص ۶۹
  – الکسیس کارل: نیایش، ترجمه علی شریعتی، ص ۵۳
  – الکسیس کارل: همان.
  – محمد کرمانی: دعا و نیایش(پژوهش پیرامون مسئله دعا و معرفی دعاهای مثنوی مولوی) چ اول، به نشر، آستان قدس رضوی، مشهد، ۱۳۸۳، ،ص۲۳
  – علی شریعتی: نیایش، ص ۶۹
  – ویلیام چیتیک: شأن شایان نیایش های شیعی، ترجمه غلامرضا مهردادی، نمایه، بی تا، بی جا،
  – همان.
  – نظامی گنجوی ، خمسه ،تصحیح وحید دستگردی،۳ جلد،  چ دوم، موسسه مطبوعاتی علمی ،تهران، ۱۳۶۳ ، ج۲، ص۲۹۶
  – ابوالقاسم فردوسی ، شاهنامه، چاپ مسکو، ۱۹۶۵ م ،ج ۳ ،ص ۲۲ .
  –  موسوی کلانتری دامغانی: جلوه های نیایش، چ اول، انتشارات پیام آزادی، تهران، ۱۳۷۸، ص ۷۶
  – سروش عبدالکریم: حدیث بندگی و دلبردگی، چ اول،  انتشارات صراط، تهران، ۱۳۷۵، ص ۱۲۳
  – محمود حقیقی کریم: عبادت عاشقانه، چ اول، انتشارات حضور، ۱۳۷۴. ص ۷۱
  – سعدی شیرازی: گلستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، چ پنجم، خوارزمی، ۱۳۷۷، ص۲۴۰
  – رحیم کارگر محمد یاری: نماز از دیدگاه دانشمندان و متفکران، چ اول،  ستاد اقامه نماز، ۱۳۸۴، ص ۲۰
  – حسین داوودی: نجوای قلم، ص ۳۰
  – محمد تقی مصباح یزدی: بر درگاه دوست، عباس قاسمیان، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، تهران، ۱۳۷۶، ص ۵-۶۳
  – حسین واعظی نژاد: طهارت روح، ص ۱۹
  – مرتضی مطهری: آشنایی با قرآن، ج ۴، تفسیر سوره نور، ص ۱۶۵
  – کلینی رازی: اصول کافی، مترجم سید هاشم رسولی، دفتر نشر فرهنگ اهل بیت، تهران، ج ۴، ص۲۳۸.
  – احمد زمردیان: علی علیه السلام و کمیل، انشارات امیر کبیر، چ سوم، تهران، ۱۳۶۵، ص ۱۱
  – بهاء الدین خرمشاهی انصاری مسعود: پیام پیامبر مجموعه نامه ها و خطبه ها، انتشارات جام، تهران، ۱۳۷۶، ص ۶-۱۸۵
  – حسین داوودی: نجوای قلم، ص ۳۴
  . جمعی از نویسندگان: نماز در سیمای خانواده، انتشارات انجمن اولیا و مربیان ، چاپ سوم ۱۳۸۱ .
  . رحیم کارگر محمدیاری: نماز از دیدگاه دانشمندان و متفکران ، ستاد اقامه نماز، چاپ اول ، ۷۴ .
  . محمد علی فروغی:ذ سیر حکمت در اروپا ، ج ۱
  . ویلیام جیمز: دین و روان ، ترجمه قائنی ، ص ۸
  . ژول لابوم ایدئولوژی در فرهنگ اسلام از دیدگاه ژول لابوم ،ص۶۶-۶۷- ۳۲۶۰
  . رحیم کارگر محمدیاری : نماز از دیدگاه دانشمندان و متفکران ،ص ۱۲-۱۱
  . فلسفه نیایش: دکتر علی شریعتی، ص ۴۵
  . رحیم کارگر محمدیاری: نماز از دیدگاه دانشمندان و متفکران ، ستاد اقامه نماز ، چاپ اول زمستان ۷۴-ص۸
  . رحیم کارگر محمدیاری: همان
  . :اسلام از نظرگاه دانشمندان غرب ، ص۲۳۲
  . نقد بر مذهب و فلسفه ، ص ۳۰۴ ؛ اطلاعات ، ش ۱۹۷۲۸ .
  . رحیم کارگر محمدیاری : نماز از دیدگاه دانشمندان و متفکران،ص ۴۵
  . رحیم کارگر محمدیاری : نماز از دیدگاه دانشمندان و متفکران ، ص ۲۷
  . ن رحیم کارگر محمدیاری : نماز از دیدگاه دانشمندان و متفکران، ص ۳۴
  . کنث .و.مورگان:  اسلام صراط مستقیم ، ، ص ۱۳۱-۱۳۳به نقل ازنمازازدیدگاه دانشمندان ومتفکران ص۱۳۱،۱۳۳
  . روژه گارودی: هشدار به زندگان ، ترجمه کسمایی ، ص ۲۵۹
  . کویلیام: آئین اسلام ، ص ۱۳۱-۱۳۳ ، نتایج و فوائد دین ، ص ۲۲
  . دیل کارنگی: آیین زندگی، ص ۶۵
  . دیل کارنگی : همان
  . :فرهنگ نماز ، ص ۳۷
  . رحیم کارگر محمدیاری: نماز از دیدگاه دانشمندان و متفکران،  ص ۱۴۶
  . :مرواریدهای پراکنده ، ص ۱۷۰
  . ویکتورهوگو: بینوایان ، چاپ نهم ،ج۲،ص۶۷۲، نیایش در عرفان ، جعفری ، ص ۲۵،۲۶
  . دعا از نظر دانشمندان ، اطلاعات، ش ۱۹۷۲۸ ، ص ۲۱۷
  . دیل کارنگی: آئین زندگی، ص۲۴۹
  . هانری کربن ، آفاق تفکر معنوی در اسلام ایران شایگان ، ص ۴۰۶-۴۰۷-۴۰۹-۴۱۳
  – امام محمد غزالی: احیاء علوم الدین، کتاب قواعد العقائد، فصل دوم، مسئله سوم، قسم پنج، ص ۲۲۶
  – مهرداد ایزد پناه: آشنایی با ادیان قدیم ایران و بین النهرین، چ اول،  انتشارات محور، تهران، ۱۳۸۱، ص ۲۸
  – حسین توفیقی: آشنایی با ادیان بزرگ، چ هشتم، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت)، مؤسسه فرهنگی طه و مرکز جهانی علوم اسلامی۱۳۸۵، ص ۳
  – علی شریعتی:تاریخ ادیان، اکونومیست، تهران، ۱۳۵۲، ص ۴-۱۳.
  – عباس قدیانی: تاریخ ادیان و مذاهب در ایران، چ اول، انتشارات انیس،  تهران، ۱۳۷۴، ص۱۷. یا مشکور محمدجواد: خلاصه ادیان درتاریخ دین های بزرگ، شرق ،تهران، ۱۳۶۸،ص۷
  – همایون همتی: خیره در آفاق، ص ۲
  – حسین توفیقی: آشنایی با ادیان بزرگ، ص ۷-۶
  – ارباب کیخسرو شاهرخ،: زرتشت پیامبری که از نو باید شناخت،به کوشش فرزان کیانی،چاپ پنجم،جامی،تهران،۱۳۸۳، ص ۵۷
  – محمدجوادمشکور: خلاصه ادیان درتاریخ دین های بزرگ، شرق، تهران، ۱۳۶۸ ،ص۱۷
   –  تیواری کدارنات: دین شناسی تطبیقی، ترجمه مرضیه(لوئیز) شنکایی، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم نسانی دانشگاهها (سمت)، تهران، ۱۳۸۱، ص ۱۱۲
  – جان ناس: تاریخ جامع ادیان، ترجمه علی اصغر حکمت، چ ۹، تهران، ۱۳۷۷، ۴۶۸
  – عباس قدیانی: تاریخ ادیان ومذاهب درایران، ،ص۱۰۴.
  -زرتشت:  یشت هاج۲ص۱۶۱.
  – تیواری کدارنات: دین شناسی تطبیقی، ص ۱۱۲
   – آرتور کریستن سن: ایران در زمان ساسانیان، ترجمهرشید یاسمی، انتشارات نگاه، تهران، ۱۳۸۴،، ص ۱۶۵
  – محسن ابوالقاسمی: تاریخ زبان فارسی، چ دوم، انتشارات سمت، ۱۳۷۹، ص ۱۶۹،یا یشتها،ترجمه ابراهیم  پورداود ،۲جلد،چ سوم،انتشارات دانشگاه تهران،۲۵۳۶شاهنشاهی.
 –  علیرضا خاکسار (کیوان): نماز و نیایش در آیین زرتشتی، نشریه امرداد، ش ۱۲۶، (نمایه)
  –  ارباب کیخسرو شاهرخ،: زرتشت پیامبری که از نو باید شناخت، ص ۴-۱۰۲
  – علیرضا خاکسار: نماز و نیایش در آیین زرتشت، (نمایه)
  – کتایون مزداپور: سروش پیر مغان،یادنامه جمشیدسروشیان،چاپ اول،ثریا،تهران،۱۳۸۱،ص ۳۶۹
  –  ارباب کیخسرو شاهرخ،: زرتشت پیامبری که از نو باید شناخت، ص ۱۰۷
  – علیرضا خاکسار: نماز و نیایش در آیین زرتشت، (نمایه)
 – مهرانگیز شهزادی مجموعه سخنرانی های موبد شهزادی ، صفحات ۶۵ تا ۷۲.
  – مری بویس: زرتشتیان،باورهاواداب دینی آنها،ترجمه عسکربهرامی،چاپ دوم،ققنوس،تهران،۱۳۸۱، ص ۵۶
  – علیرضا خاکسار (کیوان): نماز و نیایش در آیین زرتشتی ۲، ش ۱۲۷،(نمایه)
  – هاشم رضی: آیین مغان، پژوهشی درباره دینهای ایرانی، ص ۲۶۵
  – عباس قدیانی: تاریخ ادیان و مذاهب در ایران، ص ۱۲۷
  – عباس قدیانی : همان، ص ۱۲۸
  – کدارنات تیواری: دین شناسی تطبیقی، ص ۱۲۹
  –  حسین توفیقی: آشنایی با ادیان بزرگ، ص ۱۰۹
   – عباس قدیانی: تاریخ ادیان و مذاهب در ایران، ص ۱۳۳
 – جان ناس: تاریخ ادیان: ص۴۸۴
  – حسین توفیق: آشنایی با ادیان بزرگ، ص ۱۰۸
  – حسین توفیقی: آشنایی با ادیان بزرگ، ص ۹-۹۷
  – حسین توفیقی همان، ص ۱۰۲
  – مهرداد ایزد پناه: آشنایی با دین یهود، چاپ اول، انتشارات محور، تهران، ۱۳۸۲، ص ۷۱- ۶۶
  – اپستاین ایزیدور: یهودیت بررسی تاریخی، ترجمه بهزاد صالحی، چ اول، مؤسسه پژوهش حکمت و فلسفه ایران، تهران، ۱۳۸۵.، ص ۱۹۶
  – ایزیدوراپستاین،همان، ۱۹۷
  – ایزیدوراپستاین :همان، ص ۱۹۵
  – اپستاین ایزیدور: یهودیت بررسی تاریخی، ص ۱۰-۲۰۷
  – ایزیدوراپستاین: همان، ص ۳- ۲۱۲
  – ابوریحان بیرونی: آثار الباقیه، ترجمه اکبر دانا سرشت؛ انتشارات ابن سینا، تهران، ۱۳۵۲، ص ۳۸۱.
  – عباس قدیانی: تاریخ ادیان و مذاهب در ایران، ص ۱۶۲
  – عباس قدیانی: همان، ۱۶۳
  – علی اصغر حکمت ، تاریخ ادیان،ص۱۵۹
  – هاشم رضی: آیین مهر تاریخ آیین راز آمیز میترایی در شرق و غرب از آغاز تا امروز، چ اول ،انتشارات حقیقت، ۱۳۸۱، جلد ۲، ص ۶۶۲
  – هاشم رضی: ادیان بزرگ جهان، چ پنجم، انتشارات فروهر، تهران، ۱۳۶۰،  ص ۵۵۸
  – عباس قدیانی: تاریخ ادیان و مذاهب در ایران، ص ۱۴۴.
  –  کدارنات تیواری : دین شناسی تطبیقی، ص ۱۵۷
  –  محمد جواد باهنر: دین شناسی تطبیقی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، بی جا، ۱۳۶۱، ص ۲۸
  – عباس قدیانی: تاریخ ادیان و مذاهب در ایران، ص ۱۶۷.
  – هاشم رضی: ادیان بزرگ جهان، ص ۵۵۷
  – هاشم رضی: آیین مهر تاریخ آیین راز آمیز میترایی در شرق و غرب از آغاز تا امروز ، ص ۶۶۲
  – هاشم رضی: ادیان بزرگ جهان، ص ۵۵۸