فایل کامل و عالی شعر و بررسی فراهنجارهای زبانی اشعار شاملو

    
فهرست مطالب

پیشگفتار    2
۱-    مباحث نظری   
مقدمه ۲
۱-۱    ساختگرایی    3
۱-۲    زبان و نشانه ۳
۱-۲-۱ زبان و گفتار    4
۱-۲-۲ نشانه زبانی ۵
۱-۲-۳ رابطه ۵
۱-۲-۴ همزمانی و درزمانی ۵
۱-۳ نقش های زبان ۸
۱-۳-۱ نقش های زبان از دیدگاه یاکوبسن    9
۱-۳-۱-۱ نقش عاطفی    9
۱-۳-۱-۲ نقش ترغیبی    10
۱-۳-۱-۳ نقش ارجاعی ۱۰
۱-۳-۱-۴ نقش فرازبانی ۱۰
۱-۳-۱-۵ نقش همدلی ۱۱
۱-۳-۱-۶ نقش ادبی ۱۱
۱-۳-۲ اشکالات تقسیم بندی یاکوبسن    12
۱-۳-۳ اشکالات تقسیم بندی مارتینه    13
۱-۳-۴ اشکالات تقسیم بندی هلیدی ۱۳
۱-۴ نقش زیبایی آفرینی یا ادبی    14
۱-۵ نقش های زبان هنجار    17
۱-۶ نقش های زبان فراهنجار    17
۱-۷ برجسته سازی ادبی ۱۹
۱-۷-۱ فراهنجاری ۲۰
۱-۷-۱-۱ فراهنجاری واژگانی    22
۱-۷-۱-۲ فراهنجاری نحوی ۲۲
۱-۷-۱-۳ فراهنجاری نوشتاری    23
۱-۷-۱-۴ فراهنجاری معنایی    23
۱-۷-۱-۵ فراهنجاری گویشی ۲۴
۱-۷-۱-۶ فراهنجاری سبکی ۲۴
۱-۷-۱-۷ فراهنجاری زمانی (کهن گرایی) ۲۵
۱-۷-۲ قاعده افزایی    25
۲- پیشینه    25
مقدمه    28
۲-۱ مطالعات زبانشناختی ادبیات در غرب    28
۲-۲ مطالعات زبانشناختی ادبیات در ایران ۳۲
۳- فراهنجاری های زبانی شعر شاملو   
مقدمه   
۳-۱ فراهنجاری زمانی یا کهن گرایی   
۳-۱-۱ کهن گرایی صرفی ۳۶
۳-۱-۱-۱ بکار بردن پسوند جمع ساز “گان”    36
۳-۱-۱-۲ بکار بردن پسوند جمع ساز “ان”    37
۳-۱-۲ کهن گرایی نحوی ۳۷
۳-۱-۲-۱ کاربرد “را” به جای “به”، “با”، و “برای”    37
۳-۱-۲-۲ رعایت “ی” شرط در جملات شرطی    39
۳-۱-۲-۳ افزودن پیشوند “ب” در آغاز فعل برای تأکید    39
۳-۱-۲-۵ بکار بردن “همی” به جای “می”    41
۳-۱-۲-۶ افزودن “ا” در آخر اسم یا اسم مصدر برای تعظیم، تفخیم و تعجب    41   
۳-۱-۳ کهن گرایی واژگانی ۴۱
۳-۱-۳-۱ فعل های کهن ۴۱
۳-۱-۳-۱-۱ فعل های ساده    42
۳-۱-۳-۱-۲ فعل های پیشوندی ۴۹
۳-۱-۳-۱-۳ فعل های مرکب ۵۸
۳-۱-۳-۱-۴ عبارت های فعلی ۶۴
۳-۱-۳-۲ اسم های کهن ۶۹
۳-۱-۳-۳ صفت های کهن ۷۷
۳-۱-۳-۴ قیدهای کهن ۸۱
۳-۱-۳-۴-۱ قیود یا ادوات شک وتردید    81
۳-۱-۳-۴-۲ قیود یا ادوات تشبیه ۸۳
۳-۱-۳-۴-۳ قیود و حروف ربط مرکب    86
۳-۱-۳-۵ حرف اضافه های کهن ۹۱
۳-۱-۳-۶ ضمایر کهن    99
۳-۱-۳-۶-۱ ضمایر شخصی    99
۳-۱-۳-۶-۲ ضمایر انعکاسی ۱۰۰
۳-۱-۳-۶-۳ ضمایر اشاره    102
۳-۱-۴ کهن گرایی معنایی    104
۳-۲ فراهنجاری واژگانی ۱۰۹
۳-۲-۱ واژگان جدید    109
۳-۲-۱-۱ ترکیبات ابداعی ۱۱۰
۳-۲-۱-۱-۱ اسم + اسم    110
۳-۲-۱-۱-۲ اسم + صفت    112
۳-۲-۱-۱-۳ صفت + اسم    113
۳-۲-۱-۱-۴ اسم + پسوند    116
۳-۲-۱-۱-۶ پیشوند + اسم   
۳-۲-۱-۱-۷ پیشوند + صفت   
۳-۲-۱-۱-۸ اسم + بن فعل   
۳-۲-۱-۱-۹ صفت + بن فعل
۳-۲-۱-۱-۱۰ حرف اضافه + بن فعل   
۳-۲-۱-۲ واژگانی ابداعی
۳-۲-۱-۳ عبارت های ابداعی
۳-۲-۲ فعل های جدید   
۳-۳ فراهنجاری نحوی   
۳-۳-۱ جابجایی نهاد   
۳-۳-۱-۲ جابجایی فعل و عبارتهای فعلی
۳-۳-۱-۳ جابجایی قید   
۳-۳-۱-۴  جابجایی ضمایر منفصل و متصل   
۳-۳-۱-۵ جابجایی سایر عناصر جمله   
۳-۳-۱-۵-۱ جابجایی منادا   
۳-۳-۱-۵-۲ جابجایی جمله پیرو   
۳-۳-۲ ایجاد فاصله میان اجزای عبارت فعلی
۳-۳-۳ حذف عناصر جمله   
۳-۳-۴ کاربرد واژگان در نقش های متفاوت   
۳-۳-۴-۱ کاربرد اسم به جای صفت   
۳-۳-۴-۲ کاربرد صفت به جای صفت   
۳-۳-۴-۳ کاربرد صفت به جای اسم   
۳-۳-۴-۴ کاربرد اسم به جای قید   
۳-۳-۵ استفاده از شناسه فعل به جای فعل   
۳-۴ فراهنجاری صرفی   
۳-۵ فراهنجاری معنایی   
۴ نتیجه گیری   

پژوهش حاضر با عنوان “بررسی فراهنجاری های زبانی شعر شاملو” کوششی است جهت شناساندن سبک فردی شعر شاملو به لحاظ معیارهای زبانشناختی. یافته های این پژوهش از طریق بررسی منتخب اشعار شاملو در کلیه مجموعه آثارش بدست آمده است. در این پژوهش این نکته را دریافتیم که راز زیبایی و زبان نسبتا منحصر به فرد شعر شاملو در فراهنجاری های زبانی خاصی است که او در اشعارش از آنها بهره برده است؛ فراهنجاری هایی از نوع واژگانی، صرفی، نحوی ،معنایی و کهن گرایی. با بررسی آین فراهنجاری ها در منتخب اشعار شاملو پی بردیم که برجسته ترین فراهنجاری بکار رفته در اشعار، فراهنجاری زمانی یا همان کهن گرایی است، که شاملو بطرز مبالغه آمیزی در اشعارش از آن بهره برده بطوری که زبان شعرش را نسبتا یکدست آرکائیک کرده است.
شاملو با بهره گیری از این قبیل شگردها نه تنها به زیبایی، صلابت، فصاحت و بلاغت اشعارش افزوده بلکه کاربرد فراهنجاری هایی از این دست توسط او به آفرینش سبکی منحصر به فرد با عنوان “شعر سپید” انجامیده است.
 
پیشگفتار
ادبیات به اقتضای ماهیت خود که دربار? زندگی و پیچیدگی وجوه گوناگون آن است، از سرشتی پذیرنده برخوردار است و این قابلیت را دارد که از دیدگاه علوم دیگر مورد بررسی قرار گیرد. سالهاست که شیوه هایی در نقد ادبی متداول شده اند که اصول و روشهای آنها از علوم نشأت می گیرد؛ از قبیل نقد فلسفی، نقد روانکاوانه، نقد تاریخ مبنایانه، نقد ساختار گرایانه، نقد مارکسیستی، نقد صور نوعی، نقد جامعه شناسانه، نقد نشانه شناسانه، و… . با این حساب زبانشناسی را نباید یک استثنا تلقی کرد. از آنجا که زبانشناسی مطالعه ی علمی زبان یعنی تار و پود بوجود آورند? ادبیات است، قاعدتاً می تواند با نقد ادبی پیوند داشته باشد.(خوزان مریم، ۱۳۶۹، ص ۱۲)
 پیشرفت سریع دانش زبانشناسی در قرن حاظر به فراهم آوردن امکاناتی جدید برای مطالعه ی زبان و ادبیات انجامیده است. حاصل پژوهش هایی از این دست در زمینه ی زبان به شکل مجموعه ای از دستورهای ساختاری در اختیار ما است، و اگرچه استفاده از امکانات ساختگرایی در زمینه ی ادبیات و بررسی ویژگی های آن گامهای نخستین راه را می پیماید، بازده آن حتی امروز نیز چشمگیر است.
پیشگامان استفاده از زبانشناسی در ادبیات و پیروان آن سعی داشته و دارند که برای ادبیات بطور اعم و هر یک از گونه های ادبی بطور اخص توجیهی زبانشناختی بیابند و توصیفی علمی از هر فن ادبی به دست دهند، زیرا چنین می نماید که استفاده از فنون پراکنده ای چون عروض و قافیه، بدیع، معانی و بیان در مطالعات ادبی سنتی در چهارچوب مبنایی نظری قابل توجیه نباشد.(صفوی کورش، ۱۳۸۳، ص ۷)
مجموعه ی حاضر با این امید نوشته شده است که دانشجویان و علاقه مندان به زبانشناسی بتوانند تصویری کم و بیش روشن از کاربرد زبانشناسی در ادبیات بدست آورند. اما پنداری خطاست اگر تصور کنیم صرف آشنایی با مباحث زبانشناسی می تواند مجوزی برای بررسی ادبیات باشد.
از آنچه گفته شد می توان چنین نتیجه گرفت که زبانشناسان مایل به تجزیه و تحلیل متون ادبی از دیدگاه زبانشناسی، باید پیش از کار، شناخت کافی از ادبیات داشته باشند؛ و به همین ترتیب، منتقدان ادبی که قصد نقد متون ادبی با شیو? نقد زبانشناسانه را دارند، باید نخست با آن مباحثی از زبانشناسی که به این زمینه مربوط می شود آشنا باشند.
زبان با تمام شگردهای شاعرانه ای که آن را به چشم خواننده بیگانه و خلاف عادت می سازد، در خدمت بیان عاطفه و حادثه? ذهنی انگیخته از آن است. اما زبان خاص شعر نه تنها بیگانه نمایی خاص خود را در پرتو عاطفه ی آمیخته با معنی یا معنی گرایی حادثه انگیز به دست می آورد، بلکه در عین حال کلید های گشودن طلسم گنج عاطفه و معانی پنهان و رمز زیبایی ها و ظرافت های شعر را در خود نهفته دارد. عناصر آشنایی زدایی از زبان که هم می تواند با کاهش و هم افزایش عناصری از زبان و بر زبان صورت گیرد، متعدد است. اما برجسته ترین آنها را می توان به مقوله های موسیقی، بیان و بلاغت، صرف و نحو و واژگان زبان و مطالب فرعی مربوط به هر یک از آنها محدود کرد. زبان از این نظرگاه گسترده که به آن بنگریم، چنان که اشاره کردیم، از دیدگاه نظریه پردازان جدید، مهم ترین عنصر شعر است. شکلوفسکی، که شعر را رستاخیز کلمه ها خوانده است، زبان شعر را از همین چشم انداز گسترده دیده است و به همین سبب تعریف او می تواند دربرگیرند? تعریف های متعدد دیگری که بر اساس توجه و تاکید بر یکی از این ابعاد گسترد? زبان، صورت گرفته است، نیز باشد: (( اگر بپذیریم که مرز “شعر و نا شعر”، همین رستاخیز کلمه هاست، یعنی تمایز و تشخیص بخشیدن به واژه های زبان، آنگاه به این نتیجه خواهیم رسید که چون “رستاخیز کلمه ها” یا صورت تشخیص یافتن آنها در زبان می تواند هم علل و هم صور متعدد داشته باشد، کسی که در تعریف شعر، وزن و قافیه را اساس قرار می دهد، درک او از قیامت کلمه ها، و تمایز زبان شعر از زبان مبتذل و اتوماتیکی، در حد وجود وزن و قافیه و یا عدم آنهاست، آنکه فراتر از این می رود و شعر را کاربرد مجازی زبان تعریف می کند، او نیز تمایز با قیامت کلمات را در جابجا شدن مورد استعمال آنها می داند…)).(شفیعی کدکنی محمدرضا، ۱۳۵۸، ص ۶)
 به هر حال هر تعریفی که از شعر تا کنون به دست داده شده است براساس مصادیق موجود بوده است. و این مصادیق همواره رو به تغییر و تبدیل و تحول پذیر بوده است. نظریه های جدید تکمیل و توسعه ی نظریه های قدیم براساس دگرگونی و غلبه ی نوعی خاص از مصادیق، یا پیدا شدن مصداق های تازه به علت تغییر وضع هستی انسان در جهان بوده
است. زبان عاطفه در شعر، اگر در مفهومی گسترده آن را در نظر آوریم، مهم ترین عنصر مشترک و پایدار شعر در طول قرن ها هم در حوز? مصادیق و هم در حوز? نظریه های متنوع است. (تقی پور نامداریان، ۱۳۸۱، ص ۸۲)
پژوهش حاضر با نام بررسی فراهنجاری های زبانی در شعر احمد شاملو به عنوان پایان نامه ی کارشناسی ارشد، طرحی بین رشته ای محسوب شده و مانند پلی بین زبانشناسی به لحاظ علمی از یک سو، و ادبیات فارسی به لحاظ ادبی از سوی دیگر، ارتباط برقرار می کند.
 به دلیل این که در ادبیات فارسی بیشتر به ویژگی های زیبایی شناختی آثار ادبی پرداخته شده، و جای بررسی های علمی آن تقریبا خالی مانده یا اگر پژوهشی انجام شده رد پای آن در تحقیقات زبانشناسی بسیار کمرنگ است؛ لذا به جز تعداد محدودی اثر پژوهشی با موضوعاتی از این قبیل، این طرح کار نسبتأ نویی به حساب می آید. از این جهت در این پژوهش سعی بر این بوده تا از زبانشناسی به عنوان دانش بررسی زبان بطور عام، و زبان شعر بطور خاص، برای انجام این مهم استفاده شود.
در زمینه آشنایی با شعر شاملو تالیفات اندکی وجود دارد که می توان گفت هر کدام در کامل کردن دیگری نقش بسزایی داشته است اما با این حال بدلیل پیچیده بودن شعر شاملو چه به لحاظ ادبی و چه به لحاظ زبانشناختی این کوششها هنوز هم بسیار اندک بوده و بررسی های بیشتری را می طلبد.
بعضی از این تالیفات که به نقد و بررسی شعر شاملو پرداخته است را می توان شامل موارد زیر دانست:
امیرزاده کاشی ها، نوشته دکتر پروین سلاجقه؛ سفر در مه، نوشته تقی پور نامداریان؛ طلا در مس، نوشته ابراهیم براهنی؛ سنگ بر دوش؛ شعر زمان ما وغیره.
تا جایی که نویسنده این سطور بررسی کرده است در بین مقالات و رساله های انجام شده نیز تحقیقی که مستقیما به بررسی شعر شاملو پرداخته باشد وجود ندارد به جز دو پایان نامه کارشناسی ارشد با موضوعات مشابه، بررسی زبانشناختی اشعار فروغ فرخزاد و سهراب سپهری در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
این پژوهش بطور کلی تلاشی است در جهت  طبقه بندی زبانشناختی فراهنجاری های زبانی شعر شاملو، و در تحلیل نهایی کوششی است برای یافتن پاسخ به این پرسش که میزان بکارردن فراهنجارهایی در شعر به چه گونه ای است.
به این ترتیب می توان گفت که پژوهش حاضر به بررسی زبانشناختی شعر شاملو به عنوان سبکی از شعر فارسی می پردازد و هدف های زیر را دنبال می کند:
هدف اول این پایان نامه، بررسی زبانشناختی و علمی فراهنجاری های زبانی گزیده ای از اشعار احمد شاملو، یعنی آنچه زبان او را به شعر بدل کرده است، و پس از آن تبیین و رده بندی این فراهنجاری ها به لحاظ جنبه های مختلف زبانی، از جمله نحوی، معنایی، واژگانی و غیره می باشد.
هدف دوم در این طرح، شناساندن یک سبک ادبی به لحاظ معیارهای زبانشناختی خاص آن سبک است.
در واقع منظور اصلی از این طرح، فراهم آوردن زمینه های آشنایی بیش تر و دقیق تر و سنجیده تر با شعر شاملوست.
      بنا بر آنچه اشاره شد، اساس بررسی شعر شاملو در این پایان نامه بررسی و توصیف زبان شعر او است. از این رو در این پژوهش به تحلیل و توصیف عناصری که زبان شعر شاملو را فراهنجار کرده است، به خصوص در حوز? صرف و نحو و واژگان و ترکیبات زبان و دیگر عناصری که به این مباحث و به دیگر شگرد های فراهنجاری از زبان مربوط است، خواهیم پرداخت.
شاید اشاره به این نکته بی فایده نباشد که در این بررسی، به توصیف شعر شاملو و قضاوت درباره ی آن بر اساس این توصیف پرداخته شده است. بنابراین بررسی افکار و عواطف مطرح در شعر او که بخشی از این توصیف است، دلیل قبول یا رد نظرگاه های شاملو درباره ی مقوله های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نیست.
به هنگام جمع آوری نمونه های ادبی به هیچ وجه به ارزش ادبی آن ها توجه نشده است؛ زیرا این کار ممکن است از ارزش علمی کار بکاهد؛ به همین دلیل تمامی نمونه ها بطور اتفاقی و بدون کوچکترین پیش انگاری انتخاب شده اند. در ضمن شاملو در نوشتن اشعارش از دیکته? خاص خود استفاده کرده است؛ در واقع او در نوشتن روش جدایی کلمه ها از پیشوند و پسوند آنها، و استفاده از “ی” به جای همزه، را به کار برده است. در این پایان نامه سعی بر آن شده تا حد ممکن در نوشته های شاملو هیچ دست کاری نشود، لذا ممکن است خطا های دیکته ای و نگارش زیادی در این پایان نامه دیده شود که به لحاظ بکر ماندن دست نوشته های شاملو آنها را نادیده می انگاریم.
ساختمان اصلی رساله? حاضر در سه فصل به دست داده شده است. فصل نخست الزامأ به ملاحظات نظری اختصاص یافته است تا چهارچوب نظری این بررسی مشخص گردد.
فصل دوم به پیشینه? مطالعات زبانشناختی ادبیات اختصاص یافته است. در این فصل بیشترین توجه معطوف مطالعاتی می شود که به شکلی با بررسی حاضر ارتباط دارند.
فصل سوم در برگیرند? هسته? اصلی بررسی حاضر است. در این فصل فراهنجاری های زبانی در شعرهای منتخب شاملو مورد بررسی قرار می گیرد. در فصل چهارم از طریق آمار و اطلاعات به دست آمده در فراهنجاری های زبانی توصیف و طبقه بندی می شوند. این فصل حاوی مرتبط با تعداد و آمار فراهنجاریهای زبانی در منتخب اشعار شاملو نیز می باشد.
فهرست منابع پژوهش نیز در پایان رساله به دست داده می شود.

مقدمه
فصل حاضر شامل پنج بخش است که در مجموع، چهار چوب نظری بررسیهای بعدی رابه دست میدهد. از آنجا که مبنای نظری بررسی حاضر نقش ادبی زبان است، بخش نخست به ارائه ی نقشهای زبان از دیدگاه صورتگرایان می پردازد. در بخش بعد نقش ادبی زبان به صورتی دقیق تر مورد بررسی قرار می گیرد. بخش سوم و چهارم به بررسی نقش های زبان هنجار و فراهنجار اختصاص داده خواهد شد و سر انجام با توجه یه این که از دیدگاه ساختگرایان، هنر آفرینی در قلمرو ادبیات از طریق فرایند برجسته سازی توجیه می گردد، بخش پنجم به این فرایند و دو گونه? آن یعنی هنجار گریزی و قاعده افزایی می پردازد. در این بخش به فرایند قاعده افزایی کمتر پرداخته می شود، زیرا هدف اصلی این نوشته در کل، بررسی فرایند هنجار گریزی و طبقه بندی گونه های آن است.

۱-۱ نقشهای زبان
کمتر کتابی درزمینه ی زبانشناسی می توان یافت که بخشی از آن به توصیف نقش های زبان اختصاصی داده نشده باشد. درمیان تمامی این توصیف ها، بیش از همه باید به دید گاه مارتینه(Martinet, A 1960)  هلیدی(Halliday, M.A. K. et al.1973.  ) ویا کوبسن(Jakobson, R, 1960)  توجه کرد.
در قرن بیستم که زبان شناسی وارد مرحله نوینی شد زبان شناسان نظراتی متفاوت درباره نقش های زبان ارائه دادند، همچنین روان شناسان و اهل منطق. بعضی نقش های زبان را چهار تا دانسته اند و بعضی بیشتر، حتی یعضی برای زبان پانزده نقش بر شمرده اند. چند عامل یا اشکال سبب اختلاف نظر دانشمندان در مورد نقش های زبان شده است. ما در این گفتار ضمن بررسی نظرات این سه زبان شناس معروف درباره نقش های زبان، به بررسی اشکالات تقسیم بندی آنان می پردازیم و نظر جدید خود راارائه می دهیم.( وحیدیان کامیار، تقی. ۱۳۸۳. صص ۲۸-۲۹.)
نقش های گوناگون که این زبانشناسان به دست داده اند، به نظر می رسد که کامل کننده یکدیگرند وچنین می نماید که طرح به دست داده شده از سوی یا کوبسن را بتوان نمونه ای منسجم تر دراین میان دانست.
یاکوبسن به هنگام طرح نقش های زبان(فالر، راجر و دیگران. ۱۳۶۹، ص ۷۷) .
 ابتدا نموداری کلی از روند ایجاد ارتباط به دست می دهد. به اعتقاد وی، گوینده پیامی را برای مخاطب می فرستد، پیام زمانی موثر خواهد بود که معنایی داشته باشد وطبعاً می باید از سوی گوینده رمز گذاری واز سوی مخاطب رمز گردانی شود. پیام از طریق مجرای فیزیکی انتقال می یابد. وی فرایند ارتباط کلامی را درنمودار (۱) به دست می دهد. فالر، راجر و دیگران، ۱۳۶۹، ص ۷۷.)
موضوع
پیام
مخاطب گوینده
مجرای ارتباطی
رمز
نمودار (۱)
یا کوبسن شش جزء تشکیل دهنده? فرایند ارتباط یعنی گوینده، مخاطب، مجرای ارتباطی، رمز پیام وموضوع را که حاصل معنی است، تعیین  کنند? نقشها ی ششگانه¬ی زبان می داند.
۱-۱-۱ نقش های زبان از دیدگاه یاکوبسن
وی دراصل دیدگاه بولر را مبنای کار خود قرارمی دهد(Bühler, K, 1935. P. 25 ) وبه تکمیل آن می پردازد این نقشهای ششگانه عبارتند از:

۱-۱-۱-۱ نقش عاطفی(emotive)
به اعتقاد یاکوبسن  دراین نقش از زبان جهت گیری پیام به سوی گوینده است. این نقش زبان تأثیری ازاحساس خاص گوینده را به وجود می آورد، خواه گوینده حقیقتاًًًًًً آن احساس را داشته باشد وخواه وانمود کند که چنین احساسی  را دارد فالر، راجر و دیگران،۱۳۶۹، ص ۷۸). یاکوبسن معتقد است که نقش صرفاً عاطفی زبان در حروف ندا تظاهر می یابد، مانند « ای وای » یا حتی اصواتی نظیر«نچ نچ »وجز آن. این نقش نخستین بار توسط مارنی مطرح شد(Lyons, J. 1977. P. 52.
). این همان نقشی است که مارتینه آن را با اندکی کسترش «حدیث نفس» می نامد(Martinet, A. Eléments de Linguistique Générale, Paris, 1977. p. 10. )
۱-۱-۱-۲ نقش ترغیبی(conative )
دراین نقش جهت گیری پیام به سوی مخاطب است. ساختهای ندایی یا امری را می توان بارز ترین نمونه های نقش ترغیبی زبان دانست. صدق یا کذب این گونه ساختها قابل سنجش نیست، مانند«این کتاب را بخوان »، «ای خدا» و جزآن. این نقش زبان، پیش از یاکوبسن با اندک تفاوتی از سوی بولر مطرح شده بود. آنچه مارتینه تحت عنوان حدیث نفس به دست می دهد، در اصل آمیزه ای از نقش عاطفی و برخی از ساختهای ندایی مطروحه درنقش ترغیبی است. ازنظر مارتینه صورتهایی نظیر«ای وای»و« یا خدا» هردو در چهار چوب نقش حدیث نفس زبان قرار می گیرند.( Martinet, A. 1977. PP. 9-10.)
۱-۱-۱-۳ نقش ارجاعی(refrential)
دراین نقش، جهت گیری پیام به سوی موضوع پیام است و صدق وکذب گفته هایی که ازنقش ارجاعی برخوردارند به دلیل آن که جملاتی اخباری به شمار می روند، از طریق محیط امکان پذیر است. مانند « امروز باران می بارد»، « برادرم به دانشکده رفته است» وجز آن. یا کوبسن براین نکته تاکید دارد که تمایز میان نقش ارجاعی ونقش ترغیبی زبان از طریق امکان تشخیص صدق یا کذب گفته مشخص می گردد وجملات اخباری زبان تماماً از نقش ارجاعی برخوردارند. لاینز(Lyons, J, 1977. P. 50.)
 این نقش را توصیفی(Descriptive) و بولر آن را بیانی انگلیسی می نامد(- Lyons, J 1977. P.52.).

۱-۱-۱-۴ نقش فرازبانی(metalinguistic )
به اعتقاد یا کوبسن، هرگاه گوینده یا مخاطب یا هر دو آنها احساس کنند لازم است از مشترک بودن رمزی که استفاده می کنند مطمئن شوند، جهت گیری پیام به سوی رمز خواهد بود. درچنین شرایطی زبان برای صحبت دربار? خود زبان به کار می رود و واژگان مورد استفاده شرح داده می شود. از نقش فرازبانی بویژه درفرهنگهای توصیفی استفاده می شود، برای نمونه جمله ای نظیر «عمو یعنی برادر پدر» نشان دهند? کاربردی فرازبانی است، یا مثلاً « گفتم جواد، جیم واو الف دال » Lyons, J 1977. P.10.)
۱-۱-۱-۵  نقش همدلی(phatic)
دراین نقش، جهت گیری پیام به سوی مجرای ارتباطی است. بنا به گفته¬ی یاکوبسن، هدف برخی از پیام ها این است که ارتباط برقرار کنند، موجب ادامه¬ی ارتباط شوند یا ارتباط را قطع کنند، برخی دیگر عمدتاً برای حصول اطمینان از عمل کردن مجرای ارتباط استفالر،  ترجمه مریم خوزان. ، ص۷۹). مانند «الو؛ صدایم را می شنوی؟ »،« خانم وبچه ها چطورند؟» وجز آن.
۱-۱-۱-۶ نقش ادبی(literally)
دراین نقش از زبان، جهت گیری پیام به سوی خود پیام است. دراین شرایط پیام فی نفسه کانون توجه قرار می گیرد. به اعتقاد یاکوبسن، پژوهش دربار? این نقش زبان بدون درنظر گرفتن مسائل کلی زبان به ثمر نخواهد رسید واز سوی دیگر بررسی زبان نیز مستلزم بررسی همه جانبهنقش شعریpoetic آن است(فالر، راجر و دیگران، ۱۳۶۹، ص ۸۱.)
به اعتقاد نگارنده این سطور کاربرد اصطلاح « نقش شعری» واستفاده از واژ?« شعر» یاکوبسن خود براین نکته اذعان دارد که نقش شعری زبان را نمی توان محدود به شعر دانست وساختار شعر نیز محدود به نقش شعری زبان نیست بنابراین شاید بهتر باشد از این پس دراین مختصر به هنگام طرح این زبان از اصطلاح « نقش ادبی» استفاده شود، که دراصل همان نقشی است که ماتینه آن را« نقش زیبایی آفرینی» می نامد.( Martinet, A, 1977. P. 10.)
به این ترتیب می توان براساس دیدگاه یاکوبسن، نمودار (۲) را که تلفیقی از عناصر سازند? ارتباط ونقشهای ششگانه¬ی زبان است به دست داد:

فهرست منابع پژوهش

۱- Abercrombie, D. Studies in phonetics and Linguistics, Oxford, 1971.

۲- Austerlitz, R. “Parallelism”. Poetics, Warsaw and the Hague, 1961.

۳- Baudouin de Courtenay, G. The Language of Life: An Intriduction to the Science of Genetics, N.Y. 1966.

۴- Brentano, F. Psychology vom Empirischen Standpunkt, Π. Leipzig, 1925.

۵- Buhler, K. Sprach Theorie. Jena, 1935.

۶- Cluysenaar, A. Introduction ti Literary Stylistics, London, Batsford, 1976.

۷- Cohen, J. Structure du Language Poetique. Paris, Flammarion, 1987.

۸- Crombie, W. Free Verse and Prose Style, London, 1987.

۹- Crystal, D. Davy, D. Investigating English Style, London, Longman, 1969.

۱۰- Culler, J. Structuralist Poetics. London, 1975.

۱۱- Esau, H. “Literary Style and the Linguistic Approach”. Journal of Literally Semantics. No. 3. pp. 57-65, 1974.

۱۲- Fregue, G. “Über Sinn and Bedeutung”. Zeitscherift für Philosophy und Philosophische Kritik. No. 100, 1992.

۱۳- Halliday, M.A.K. et al. The Linguistic Sciences and Language Teaching. London, 1964.

۱۴- Halliday, M.A.K. Explorations in the Functions of Language. London, Arnold, 1973.

۱۵- Harvanek, B. “The Functional Differentation of Standard Language”. In Garvin, P. (ed) Prague School Reader in Esthetics, Literally Structure and Style. Georgetown, Georgetown Univ. Press, pp. 3-16, 1932.

۱۶- Jakobson, R. “Linguistics and Poetics”. Scbeok, T.A. (ed). Style in Language. Camb. MIT. Press, 1960.

۱۷- Jakobson, R. Main Trends in the Science of Language. London, 1973.

۱۸- Leech, G.H. A Linguistic Guide to English Poetry. N.Y. Longman, 1969.

۱۹- Lyons, J. Semantics. Cambridge, Camb. Univ. Press, 1977.

۲۰- Martinet, A. Eléments de Linguistique Générale. Paris, 1977.

۲۱- Marty, A. Untersuchungen Zur Grundlegung der Allgemeinen Grammatik und Sprach Philosophie, Halle, 1908.

۲۲- Marty, A. ” Über Subjectlose Sätze und Verhältins der Grammatik zur Logik und Psychologie”. Gesammelte Schriften,Π Halle, 1918.

۲۳- Masaryk, T.G. Versuch Einer Konkreten Logik. Wien, 1887.

۲۴- Mukarovsky, J. “Standard Language and Poetic Language”. In Garvin, P. (ed) , Prague School Reader in Esthetics, Literally Structure and Style. Georgetown Univ. Press, 1932.

۲۵- Ohmann, R. “Generative Grammars and the Concept of Literally Style”.Word, No. 20, 1964.

۲۶- Saussure, F. de. Course de Linguistique Générale. Bally, G.E. Sechehaye; A-(ed) Paris, 1922.

۲۷- Saussure, F. de. Course de Linguistique Générale. Engler, R. (critical ed) Wiesbaden, 1968.

۲۸- Short, M.H. ““Prelude I” to a Literally Linguistic Stylistics”. Style. No. 6. pp. 149-157, 1973.

۲۹- Spiegelberg, H. The Phenomenological Movement, I. The Hague, 1965.

۳۰- Thorne, J.P. “Generative Grammar and Stylistic Analysis”. In Lyons, J. (ed) New Horizons in Linguistics. Harmonds-Worth. Penguin, pp. 185-197, 1970.

۳۱- Widdowson, H.G. “On the Deviane of Literally Discourse”. Style, No. 6, pp. 294-306, 1972.

۳۲- Banfield,, A. Unspeakable Sentences: Narration and Representation in the Language of Fiction. London, Routledge & Kegan Paul. 1982.

۳۳- Burton, D. Dialogue and Discourse: A Sociolinguistic Approach to Modern Drama Dialogue and NaturallyOccuring Conversation. London, Routledge & Kegan Paul, 1980.

۳۴- Carter, R. “Language and Literature”. In Collinge, N.E. (ed) An Encyclopedia of Language. Routledge, 1990.

۳۵- Fish, S. “What Is Stylistic and Why Are They Saying Such Terrible Things About It?”. In Is There a Text in This Class?, Cambridge, Harvard Univ. Press, 1980.

۳۶- Levin, S. Linguistic Structure in Poetry. The Hague, Mouton, 1962.

۳۷- Pratt, M.L. Toward a Speech Act Theory of Literary Discourse. Bloomington, Indiana Univ. Press. 1977.

۳۸- Martinet, A. Elements of General Linguistics. London, 1962.

۳۹- وحیدیان کامیار، تقی. زبان چگونه شعر می شود. مجموعه مقالات، مشهد، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی، ۱۳۸۳.
۴۰- صفوی، کوروش. از زبان شناسی به ادبیات. ج اول: نظم. تهران، پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی. ۱۳۸۳.
۴۱- پورنامداریان، تقی. سفر در مه، تاملی در شعر احمد شاملو. تهران، انتشارات نگاه. ۱۳۸۱.
۴۲- سلاجقه، پروین. امیر زاده ی کاشی ها، نقد شعر معاصر، احمد شاملو. تهران، انتشارات مروارید، ۱۳۸۴.
۴۳- پرهیزکاری، سعید. سنگ بر دوش، تحلیلی بر آشنایی زدایی در شعر شاملو. مهر برنا، تهران، ۱۳۸۴.
۴۴- باطنی، محمد رضا. توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی. تهران، امیر کبیر، ۱۳۵۶.
۴۵- حق شناس، علی محمد. ((شعر، نظم، نثر: سه گونه ی ادبی)). دومین کنفرانس زبانشناسی نظری و کاربردی. تهران، ۱۳۷۱.
۴۶- روبینز، آر. اچ. تاریخ مختصر زبانشناسی. ترجمه علی محمد حق شناس، تهران، نشر مرکز، ۱۳۷۰.
 47- شفیعی کدکنی، محمد رضا. موسیقی شعر. تهران، آگاه، ۱۳۶۸.
۴۸- فالر، راجر، و دیگران. زبانشناسی و نقد ادبی. ترجمه مریم خوزان. حسین پاینده. تهران، نشر نی، ۱۳۶۹.
۴۹- قویمی، مهوش. ((زبانشناسی و کاربرد آن در ادبیات، پیدایش نقد ساختاری)) مجله زبانشناسی، س. ۵. ش. ۱. صص ۷۷-۹۰. ۱۳۶۷.
۵۰- فلاح، حسین علی. پیوند موسیقی و شعر. تهران، نشر فضا، ۱۳۶۷.
۵۱- نجفی، ابوالحسن. مبانی زبانشناسی. تهران، دانشگاه آزاد ایران، ۱۳۵۸.
۵۲- احمدی، بابک. ساختار و تاویل متن. تهران، نشر مرکز، ۱۳۷۰.
۵۳- باطنی، محمد رضا. پیرامون زبان و زبانشناسی. تهران. فرهنگ معاصر، ۱۳۷۱.
۵۴- ثمره، ید الله. ((تحلیل سبکی یک شعر منسوب به حافظ)) مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه تهران. ص ۲۲، ش ۳-۴.
۵۵- حق شناس، علی محمد. مقالات ادبی زبان شناختی. تهران، نیلوفر، ۱۳۷۰.
۵۶- ناتل خانلری، پرویز. وزن شعر فارسی. تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۵.
۵۷- شمیسا، سیروس. فرهنگ عروضی. تهران، خانه ترجمه، ۱۳۵۴.
۵۸- _____ آشنایی با عروض و قافیه. تهران، فردوس، ۱۳۶۶.
۵۹- _____ عروض. دانشگاه پیام نور، ۱۳۶۸.
۶۰- فرزاد، مسعود. مبنای ریاضی عروض. تهران، چاپخانه بانک ملی ایران. ۱۳۴۵.
۶۱- _____ عروض مولوی. مجله خرد و کوشش. اردیبهشت ۱۳۴۹.
۶۲- _____ عروض رودکی. مجله خرد و کوشش. آبان ۱۳۴۹.
۶۳- _____ مجموعه اوزان فارسی. مجله خرد و کوشش. بهمن ۱۳۴۹.
۶۴- _____ عروض حافظ. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. ش ۱، فروردین ۱۳۵۰.
۶۵- _____ مساله هشتصد ساله وزن رباعی. مجله خرد و کوشش. پاییز ۱۳۵۴.
۶۶- نجفی، ابوالحسن. اختیارات شاعری. جنگ اصفهان. دفتر دهم. ۱۳۵۲.
۶۷- _____ درباره طبقه بندی وزن های شعر فارسی. آشنایی با دانش، دانشگاه آزاد ایران. ش. ۷. فروردین ۱۳۵۹.
۶۸- وحیدیان کامیار، تقی. تکیه و وزن شعر فارسی. راهنمای کتاب. شش. ۴و۵و۶. ۱۳۵۲.
۶۹- _____ بررسی وزن شعر عامیانه فارسی. تهران. آگاه ۱۳۵۷.
۷۰- _____بررسی اوزان نوحه ها. مجله دانشگاه انقلاب. ش. ۳۲. ۱۳۶۲.
۷۱- _____ عروض فارسی در یک مقاله. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. ش. ۱. س. ۱۶. ۱۳۶۲.
۷۲- _____ وزن و قافیه شعر فارسی. مرکز نشر دانشگاهی. ۱۳۶۷.
۷۳- حقوقی، محمد. شعر زمان ما. احمد شاملو. چ. دوم. تهران. نگاه، ۱۳۶۸.