فایل کامل و عالی بررسی ژئومورفولوژی حوضه آبریز انامق چای با تاکید بر حرکات توده ای

مقدمه
زمین از بدو پیدایش دائماً در حال تحول و دگرگونی بوده است و عواملی که موجب این تغییر شکل و دگرگونی در سطح زمین می شوند به عوامل مورفوژنیک معروف هستند. تغییرات شکل زمین و نیروهای داخلی و خارجی در طول زمان و مورفولوژی زمین از نظر فرسایش و ارتفاع پذیری تدریجی زمین اثر گذاشته و نتیجه اینکه در تغییر مناظر دخالت داشتند و چهره زمین را دائم عوض کرده است.
ژئومورفولوژی تشخیص و توصیف اشکال سطحی زمین و هدف از کاربرد آن بررسی، دسته بندی و پیش بینی تحولات آنی و فعلی این اشکال است. ژئومورفولوژیست ها از یک طرف به دنبال شناخت علل پیدایش شکل های سطحی زمین و برچیدگی ان شکلها و نیروهای تغییر دهنده آنها از لحاظ زمانی و مکانی هستند و از طرف دیگر در پی این امر مهم هستند که نیروهای تغییر دهنده در طول زمان ومکان معین چگونه می توانند روی محیط و ساختارهای انسانی اثر بگذارند از جمله مسائل دیگری که می توان به آن اشاره کرد محیط های طبیعی در سطح کره زمین همواره می تواند باعث مخاطرات طبیعی گوناگون شوند. در کشورهای مختلف جهان مسئله دستیابی به راه حل ها و شیوه های مناسب جهت مهار و کنترل و کاهش این خطرات و خسارتهای ناشی از حوادث طبیعی، برنامه ریزی اصولی در استفاده از محیط های طبیعی به صورت مسئله جدی خود نمایی می کند. بدون شک لازمه هر برنامه ریزی و استفاده بهینه از محیط های طبیعی با نگرش حفظ تعادل و پایداری صورت می گیرد.
  بنا به اظهار رئیس گروه مطالعات امور زمین لرزشهای کشور در تاریخ ۷/۵/۱۳۸۷ تقریباً ۳۲ هزار زمین لرزه در کشور شناسائی شده است که کار مطالعاتی ۴۹۰۰ زمین لرزش آغاز شده و در صورت تأمین اعتبارات کار مطالعاتی گسترش می یابد. با تأسیس بانک اطلاعاتی زمین لرزشها در کشور مطالعه پایدار سازی و تهیه نقشه های زمین لرزشی و مطالعه رفتار سنجی زمین لرزش را در این بانک صورت می گیرد.
  بنابراین بررسی و مطالعه حرکات توده ها و انواع آن برای شناسایی نواحی مستعد و شناخت عوامل موثر در وقوع حرکات جهت اجتناب از این اراضی برای سرمایه گذاری وارائه فعالیتهای اقتصادی دارای اهمیت است.پدیده ناپایداری دامنه ها از جمله مخاطرات طبیعی است که موجب خساراتی مالی، جانی و تخریبی منابع طبیعی فراوان در کشور می گردد.
  فرسایش خاک، وقوع انواع حرکات توده ای در زمین های مستعد حرکات توده ای وجود دارد و رابطه راهکارهای بی شماری برای کاهش فرسایش و هدر رفت خاک که علاوه بر جلوگیری و از بین رفتن مناطق زراعی و قابل بهره برداری وجود دارد که موجب کاهش رسوبات و افزایش مخازن سدها از جمله کلان سدها شده و مدت زمان بازدهی انهار را افزایش می دهد (رضائی مقدم و ثقفی، ۱۳۸۷).
  حرکات توده ای مواد فزاینده های ژئومورفیک طبیعی هستند که بر اساس ویژگیهای خاص محیطی یک محل اتفاق می افتد.این پدیده ها که بخشی از فرایندهای فرسایش دامنه ای هستند سبب انتقال حجم زیادی از مواد دامنه ای مانند سنگریزه ها و واریزه ها و غیره به دره می شوند .
  در کشور ایران به دلیل شرایط آب و هوایی و زمین شناسی و توپوگرافی مستعد وقوع حرکات توده ای، تلفات جانی و خسارتهای مالی و زیست  محیطی قابل توجهی به همراه دارد به طوریکه علاوه بر تخریب خاکهای حاصلخیز موجب تهدید و تخریب سکونت گاههای انسانی و زیر ساخت های بشری، قطع راههای ارتباطی و غیره می شوند. در نواحی مختلف کشور ایران چنانکه تا سال ۱۳۸۰ تعداد۳۲۲۵۰ مورد زمین لرزش به ثبت رسیده است و تخمین زده می شود که تعداد آنها بالغ بر دو برابر این رقم باشد (حسن پور، ۱۳۸۷). همچنین بر اساس گزارش کمیته ملی کاهش بلایای طبیعی وزارت کشور، سهم خسارت سالانه ناشی از حرکات توده ای در ایران ۵۰۰ میلیارد ریال برآورد گردیده است (احمدی و طالبی، ۱۳۸۰: ۳۲۴).
  منطقه مورد مطالعه در شمال غرب ایران در استان آذربایجانشرقی واقع شده است. این منطقه بین عرض جغرافیایی ًً۰۱ ۴۱ً  45 و طول جغرافیایی  ً۲۹ًً  ً۲۳   38  با حداکثر ارتفاع ۱۵۹۰ متر از سطح دریا (در بالا دست حوضه) و حداقل ارتفاع ۱۴۴۱ متر (در خروجی حوضه آبریز) در دامنه های شمالی ارتفاعات میشو واقع شده است.

     فصل اول
    کلیات (طرح مسئله)

۱-۱- بیان مسئله
ژئومورفولوژی مطالعه اشکال ناهمواریهای پوسته زمین و عوامل عمده شکل دهنده آنهاست و همچنین تعیین اشکال اولیه و اصلی ناهمواریها و محیط مورفوکلیماتیک هنگامی که ناهمواریها را بوجود می آورد و ژئومورفولوژی در مقیاس وسیعی با فعالیت های انسانها و مسائل آنها مرتبط است برای اینکه فعالیت های آن بازدهی دلخواهی داشته باشد ، باید متناسب با دینامیک محیط و با در نظر گرفتن نقش عوامل مورفوژنیک تنظیم شود . با فراهم آوردن اطلاعات دقیق از مورفودینامیک محیط و شناخت مناطق با ثبات و یا ناپایدار و محاسبه میزان پایداری و یا آسیب پذیری آن در ارتباط با نوع فعالیت انسان در صنعت قرار گیرد . ژئومورفولوژی در ایران نیازمند برنامه ریزی صحیح و کاهش خسارتهای جبران ناپذیر و راه حلهای کاهش این خطرات می باشد.
  پژوهش مورد نظر در جهت بررسی ژئومورفولوژی با تاکید بر حرکات توده ای روستای انامق و حوضه انامق چای بررسی و هدایت خواهد شد که با انجام بررسیهای اصولی و منطقی از سطح منطقه به شناخت صحیح میتوان دست یافت. در واقع توجه به نقش تکتونیک در گذشته و حال و تأثیر آن در شکل گیری و مورفولوزی منطقه و نقش عوامل فرسایش از جمله دینامیک آبها و اثرات آب و هوا را شامل می شود که در خصوص مسائل ژئومورفولوژیکی نیاز به بررسی و تحقیق اساسی دارد.
  در ایران با توجه کمبود تلاشهای تحقیقی در زمینه ژئومورفولوژی تنوع چشمگیر شرایط محیط طبیعی مسائل بسیار متعدد و فراوان با هدفهای گوناگون وجود دارد (فیضی و معتمد، ۱۳۷۸). علاوه بر ژئومورفولوژی یک منطقه میتوان به حرکات توده ای که یکی از مخاطرات طبیعی است اشاره کرد که از نظر فراوانی وشدت وقوع خسارت های مستقیم راهها و مسیر آبراهه ها و تأسیسات مسکونی و افزایش رسوبات و کاهش ظرفیت مخازن سدها را به دنبال دارد.
  با عنایت به موقعیت، لیتولوژی و دینامیک منطقه مورد مطالعه این واحدهای ژئومورفولوژیکی بسیار فعال بوده وبا توجه به کاربریهای مختلف آنها همه ساله مشکلاتی را برای ساکنین محلی فراهم می آورد وقوع حرکات توده ای به عملکرد رودخانه ها، بررسی پادگانه ها و تغییرات ستون و خانه های و به تبع آن تأثیر و پراکنش و موجودیت پادگانه های رودخانه ای بوده است (رشیدی، ۱۳۸۸).
 روستای انامق از توابع شهرستان مرند (بخش مرکزی) استان آذر بایجان شرقی می باشد و جزء دهستان میشاب شمالی است این روستا با موقعیت جغرافیایی ًً۲۹ ثانیه ۲۳ً دقیقه و ۳۸ درجه طول جغرافیایی وًًًً۰۱ ثانیه ۴۱ً دقیقه و ۴۵ درجه عرض جغرافیایی و به ارتفاع ۱۵۹۰ متر از سطح دریا قرار گرفته است و از نظر آب و هوایی جزء مناطق کوهستانی و از نظر چینش روستا جزء روستاهای متمرکز می باشد.
 حوضه آبریز انامق چای بدلیل حاکمیت سیستم های فرسایشی پریگلاسیر رودخانه ای و وقوع حرکات دامنه ای جریان های رودخانه ای و سیلابی از عمده ترین پدیده های مورفولوژی منطقه می باشد که سکونت گاههای روستایی را مورد تهدید قرار می دهد (مختاری، ۱۳۷۶). این روستا بر روی تراس های رودخانه ای واقع شده است که بر روی گسل های اصلی و فرعی واقع شده است. این رود از کوههای انامق سرچشمه می گیرد و آب آن حدود ۵۰ لیتر در ثانیه و اراضی دیزج یکان را مشروب می کند.
  سنگهای بخش کوهستانی منطقه مورد مطالعه از نوع گرانیتی و داسیت و دیاباز است و جنس آنها سخت و سفت است و به این علت حرکات توده ای از نوع افتان در منطقه روی می دهد و چون از خاک مارن و ماسه سنگ تشکیل شده اند بستر رودخانه را با خطر مواجه می کند و حرکاتی مثل جریانات گلی و لغزش و خزش در بخش پایین دست رودخانه اتفاق می افتد و رودخانه از مواد آبرفتی انباشته شده باعث کاهش شیب زمین می شود و در قسمتهای پایین دست عرض رودخانه بازتر شده و با توجه به اینکه در قسمتهای پایین دست رودخانه مراکز ماسه شوئی مشغول فعالیت می باشند این امر باعث شده که مواد آبرفتی حاصل از بالا دست رودخانه تخلیه شده و باعث انباشت بیش از حد در سد انامق می شود.

منابع و مأخذ
۱- احمدی،حسن، طالبی اسفند رانی، (۱۳۸۰)، بررسی عوامل مؤثر در ایجاد حرکات توده ای لغزش، مجله منابع طبیعی ایران، شماره ۴ (ص ۳۲۹-۳۲۳).
۲- احمدی، حسن، (۱۳۷۸)، ژئومورفولوژی کاربردی فرسایش آبی، جلد اول، انتشارات دانشگاه تهران.
۳- اسدیان، خدیجه، (۱۳۷۳)، جغرافیای دیرینه، انتشارات دانشگاه تهران.
۴- بلاد پس، علی، (۱۳۸۲)، تحلیلی بر ژئومورفولوژی لغزش ها در منطقه ماکو (ماکو تا دشت بازرگان). مجله فضای جغرافیایی، شماره ۱۰، سال سوم، دانشگاه آزاد اسلامی اهر.
۵- بلادپس، علی، ۱۳۸۶، جزوه درسی روش ها و تکنیک های ژئومورفولوژی در برنامه ریزی محیطی، دانشگاه آزاد مرند.
۶- بلاد پس، علی، ۱۳۸۷، اصول نقشه خوانی در جغرافیا، اتشارات آشینا.
۷- بهبهانی، محمد رضا (۱۳۸۰)، هیدرولوژی آبهای سطحی، انتشارات دانشگاه تهران.
۸- حسن پور، لیلا، (۱۳۸۷)، تکامل ژئومورفولوژیکی نازلو چای، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد مرند.
۹- خیام، مقصود. ۱۳۶۵. مبانی ژومورفولوژی (ترجمه). چاپ دوم. انتشارات نیما (نیمای سابق).
۱۰- رجائی، عبدالحمید (۱۳۷۳)، ژئومورفولوژی کاربردی در برنامه ریزی و عمران ناحیه ای، انتشارات قومس
۱۱- رجایی، عبدالحمید، (۱۳۷۳)، کاربرد ژئومورفولوژی در آمایش سرزمین و مدیریت محیط، انتشارات قومس.
۱۲- رسولی، علی اکبر (۱۳۷۵)، تحلیلی بر فناوری سیستمهای اطلاعات جغرافیایی. انتشارات دانشگاه تبریز.
۱۳- روستایی، شهرام، (۱۳۷۹)، پژوهش در دینامیک لغزش های زمین و علل وقوع آنها با استفاده از روشهای مورفومتری در حوضه اهر چای، پایان نامه دکترای تخصصی جغرافیای طبیعی دانشگاه تبریز.
۱۴- رشید فار فار، علیرضا، (۱۳۸۸)، عوامل مؤثر در شکل گیری پادگانه های آبرفتی دامنه شمالی میشو داغ، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد مرند.
۱۵- رضائی مقدم و ثقفی ، (۱۳۸۷)، رودخانه ها و دشت های سیلابی، انتشارات سمت.
۱۶- ریچارد جی، چورلی و…. (۱۳۷۹)، ژئومورفولوژی، ترجمه احمد معتمد، انتشارات سمت.
۱۷- زاهدی، مجید، (۱۳۷۸)، مقدمه ای بر کارتوگرافی، انتشاترات سمت.
۱۸- شایان، سیاوش (۱۳۶۷)، انواع سنگ مادر، هوازدگی و مواد حاصله از آن، مجله رشد جغرافیا، سال چهارم، شماره ۱۵.
۱۹– عیوضی، جمشید، (۱۳۸۳) ، ژئومورفولوژی ایران، انتشارات دانشگاه پیام نور.
۲۰- علیزاده، امین (۱۳۸۲)، اصول هیدرولوژی کاربردی، انتشارات آستان قدس رضوی.
۲۱- علایی طالقانی، محمود، (۱۳۸۴)، ژئوموفولوژی ایران، نشر قومس.
۲۲- علیجانی، بهلول. ۱۳۷۸. مبانی آب و هوا شناسی. انتشارات سمت.
۲۳- کاویانی، محمد رضا و علیجانی، بهلول، (۱۳۷۸)، مبانی آب و هوا شناسی، انتشارات سمت.
۲۴- مختاری، داود، (۱۳۷۶)، تحلیل برخی از مسائل مورفو دینامیک دامنه شمالی میشو و دشت سیلابی کشکسرای، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز.
۲۵- مختاری، داود، (۱۳۸۵)، کاربرد ریخت سنگی در تعیین میزان فعالیت گسلهاع نمونه موردی گسل شمالی میشو، مجله علوم زمین، شماره ۵۹.
۲۶- مختاری، داود، (۱۳۷۸)، نفش نو زمین ساخت در تکامل سامانه های رودخانه ای در کواترنر ، مطالعه موردی رودخانه های دامنه شمالی میشو داغ، مجله علوم زمین، شماره ۵۷.
۲۷- ماکس دریو، (۱۳۸۲)، مبانی ژئومورفولوژی، ترجمه مقصود خیام، اتنشارات نیما.
۲۸- محمد جانی، مریم (۱۳۸۴)، مطالعه تحول ژئومورفیک حوضه رودخانه روضه چای، پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تبریز.
۲۹- محمودی، فرج الله، (۱۳۷۴)، ژئومورفولوژی دینامیک، انتشارات دانشگاه پیام نور.
۳۰- محمودی، فرج الله، (۱۳۷۶)، ژئومورفولوژی اقلیمی، انتشارات دانشگاه پیام نور.
۳۱- محمودی، فرج الله، (۱۳۸۳)، ژئومورفولوژی ساختمانی، انتشارات دانشگاه پیام نور.
۳۲- موحد دانش، علی اصغر، (۱۳۷۳)، هیدرولوژی آبهای سطحی ایران، انتشارات سمت.
۳۳- نادر صفت، محمد حسین، (۱۳۸۲)، ژئومورفولوژی عمومی، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی تهران.